De impact van nieuw immaterieel erfgoed op de leefomgeving

Met dit voorstel willen wij via alle activiteiten van de Wijkcollectie onderzoeken:
- Hoe bewoners nieuw materieel erfgoed waarderen;
- Welke vormgen van presentatie en borging van dit erfgoed bijdragen aan ontwikkelingen binnen wijken en hun gemeenschappen.

ImpactTool
Stichting Wijkcollectie heeft de afgelopen jaren een Theory of Change impacttool ontwikkeld. Speciaal samengesteld en getest op het werkveld van immaterieel erfgoed. In 2024 willen we al de activiteiten van de wijkcollectie met deze tool in kaart brengen. Hierdoor kunnen we systematisch volgen hoe mensen in buurten en wijken hun nieuwe immaterieel erfgoed waarderen en hoe het bijdraagt aan ontwikkelingen van de wijk.

Manifest
Deze bevindingen zullen we samenbrengen in een manifest waarmee we bijdragen aan de invulling en begrip van immaterieel erfgoed en waarom en hoe dat impact heeft op de leefomgeving. Onderdeel van dit manifest is een toolkit; praktische stappen en tips te nemen om zoveel mogelijk impact met erfgoed op de leefomgeving te realiseren.

Nieuw Immaterieel Erfgoed
Stichting Wijkcollectie haalt samen met bewoners verhalen op in de stad en bewaart deze als het nieuwe wijkerfgoed. Dit zijn verhalen over mensen die bijvoorbeeld iets gestart zijn omdat ze zien dat iets in hun wijk niet goed gaat. Ze maken zich zorgen en nemen initiatief. Zo eigenen ze zich de wijk toe en nemen verantwoordelijkheid. Dit zijn mensen of groepen die uit zichzelf gestart zijn de straat schoon te maken, activiteiten voor kinderen zijn gaan organiseren, kleding uitdelen, maaltijden verzorgen, groenstroken aanleggen. Met elkaar en voor elkaar. In veel gevallen buiten de overheid om, soms tegen de regels in.

Theorie
Wij zien immaterieel erfgoed als een belangrijk onderdeel van een democratische en veerkrachtige samenleving. Wij volgen hierbij de zienswijze van Hannah Arendt op het Actieve Leven. Zij onderscheidt arbeiden en werken als onderdelen van het leven die het voortbestaan bewaken en het veraangenamen. Een derde categorie is het handelen tussen mensen. Iets dat alleen door mensen gedaan en gestart kan worden en waar betekenisgeving tussen mensen ontstaat. Het handelen is een eindeloze reeks van acties en reacties waarbij niemand de auteur is. Met de Wijkcollectie halen we verhalen op, eigenlijk geïsoleerde stukken uit de reeks acties en reacties. Een handeling krijgt in een verhaal een begin en een eind; zo kan het doorverteld worden en kunnen anderen het op een ander moment herbeleven. Dit collectief herbeleven van een verhaal maakt een handeling (of activiteit) immaterieel erfgoed. Het wordt collectief overdraagbaar gemaakt en daarmee toegankelijk om door anderen ervaren te worden.

Wij richten ons op het nieuwe erfgoed; datgene wat nu ontstaat en in de toekomst erfgoed is. Omdat wij vinden dat mensen nu invloed moeten hebben op wat zij aan nalatenschap door willen geven aan volgende generaties. Dat heeft een richtinggevende kracht en is daarmee emancipatoir, draagt bij aan eigenaarschap en geeft mensen handelingsperspectief. (Hierin baseren wij ons op de leermodellen door Henk Oosterling)

In de fragmentarische stad waar veel verschillende en soms botsende opvattingen leven kunnen nieuwe tradities, rituelen, vaardigheden en sociale gewoonten, groepen bij elkaar brengen en bijdragen aan een nieuwe gezamenlijke identiteit. Een nieuw gedeeld ritueel of sociale actie in een diverse gemeenschap zien wij daarom óók als immaterieel erfgoed. Wij zien dat daar behoefte aan is en willen bijdragen aan de ontwikkeling van dat immateriële en ontwikkelend erfgoed van de stad.

Hierna is dit schematisch weergegeven:

Activiteiten

Stichting Wijkcollectie heeft inmiddels een breed scala aal activiteiten ontwikkeld om de verhalen over het nieuwe erfgoed te delen. Denk aan de Verhalencafés, de VerhalenWandelingen, de Wijkmusea en een Wijkkrant. In 2024 voegen we daar het Reizend LeerCircus aan toe.

Het Reizend LeerCircus
In 2024 starten we met een nieuw project: het Reizend Leercircus - Leren van erfgoedverhalen voor een fijnere wijk. Hiermee nemen we een nieuwe stap en onderzoeken we op een 'verbeeldende' manier wat we gezamenlijk van de verhalen kunnen leren. Omdat de verhalen gaan over activiteiten, waarden en overtuigingen van mensen in de wijk en over uitdagingen die daar voorkomen.

Een uitwisseling tussen deze groepen, gemeentelijke stakeholders en professionals om samen te leren en zo de wijk weer verder te brengen is het uitgangspunt. Een nieuwe manier om tot een gezamenlijke overtuiging te komen en een nieuwe vorm van samenwerken te beginnen.

Tijdens het leercircus worden deze verhalen, de waarden die ze vertegenwoordigen en de collectieve uitdagingen die ze aansnijden verbeeld en besproken in kunstwerken, theater, muziek en gesprek.
Dit alles wordt vastgelegd in een erfgoedmanifest. Handvatten voor de wijk om gezamenlijk volgende stappen te nemen.

Tijdens een voortraject is in gesprek met bewoners en beleidsmakers al gesproken en zijn verhalen opgehaald. Zo is in de drie wijken waar we het leercircus willen uitrollen in 2024 een collectief gevoelde uitdaging gevonden. Zo gaat het in Hoek van Holland over het gezamenlijk onderschrijven van de dorpse waarden, in het Oude Noorden vertellen bewoners dat de verkeerssituatie in de wijk de leefbaarheid in de wijk onder druk zet. In Oosterflank voelen bewoners zich ontevreden over de mate waarin ze meedoen met het samenleven in de wijk.

Gedurende drie maanden zal in 2024 het Reizend LeerCircus deze onderwerpen met bewoners. Professionals en kunstenaars onderzoeken. De beeldende resultaten worden in het LeerCircus tentoongesteld. Het LeerCircus vindt plaats in een daarvoor ontworpen installatie van kunstenaar Frans van der Horst. Een frame in de openbare ruimte dat plaats biedt aan ontmoeting, voorstellingen en debat én die alle gemaakte kunstenwerken, erfgoedobjecten en teksten kan herbergen. In de wijk vinden vele workshops plaats om het LeerCircus voor te bereiden. Workshops waar bewoners en professionals samen werken aan het verbeelden van de uitdaging van de wijk. Persoonlijke opvattingen en ideeën worden gezamenlijk opgepakt en verwoord of verbeeld. Het resultaat: een gezamenlijk kunstwerk én erfgoedobject.
Tijdens een terugkombijeenkomst wordt wordt teruggeblikt op datgene wat geleerd is en welke stappen in de toekomst gezet kunnen worden.

Voorbeeld
Hoek van Holland is een dorp én een Rotterdamse stadswijk. Het heeft vrij lang geïsoleerder gefunctioneerd. Nu is het heel goed ontsloten door de metroverbinding die helemaal tot aan het strand doorloopt. De Hoekenezen voelen zich vaak niet gezien en gehoord door het Rotterdamse gemeentebestuur en daarbij vinden ze het moeilijk nieuwkomers op te nemen. Onbekendheid met anderen en onbegrip is een groot onderdeel van dit ongemak. Maar ook de wijze waarop Hoek van Holland is gegroeid en ontstaan is een onderdeel van dit ongemak. Een dorp dat letterlijk in de Hoek van Holland veel veranderingen over zich heen heeft gekregen. De industrialisatie, algehele vernietiging in de 2de Wereld Oorlog (veelal onbekend) en minder aandacht tijdens de wederopbouw.

Met het LeerCircus willen we inzoomen op de veranderingen van het dorp, wat dat met bewoners doet en hoe dat voor nieuwe bewoners is. Wat zijn de persoonlijke verhalen die achter die veranderingen zitten en hoe kan dat gekoppeld worden aan de erfgoedverhalen van het dorp. Maar we willen ook oog hebben voor datgene wat nieuwkomers meenemen en waar zij behoefte aan hebben. Door de erfgoedverhalen van beide groepen op te tekenen en te delen in gesprekken, kunstwerken en theatervoorstellingen willen we dit ongemak adresseren.

Hieruit kan de toolbox afgeleid worden voor beleidsmakers, uitvoeringsinstanties en bewoners met antwoorden op de volgende vragen:

• Wanneer en hoe leidt een erfgoedverhaal tot trots? Op welke wijze moet het gedeeld en gevisualiseerd worden?
• Hoe zijn erfgoedverhalen van invloed op verantwoordelijkheidsgevoel t.a.v. de wijk van bewoners?
• Hoe kunnen professionals en ambtenaren dit verantwoordelijkheidsgevoel (en dus eigenaarschap) verder ondersteunen?
• Waarom en hoe leidt het delen van erfgoedverhalen tot een inclusieve gemeenschap?
• Hoe heeft het delen van en praten over erfgoedverhalen invloed op maatschappelijke participatie, interesse en ambitie van bewoners?

Tijdens een manifestatie delen we het manifest en toolbox met een breed publiek.