“Want wie vroeg jou?”; Een kunstwerk als praatpaal

Door Carianne van Dorst.

Succesvolle co-creatie voedt eigenaarschap. Een geslaagde co-creatie met jongeren uit de Arnhemse wijk Presikhaaf leidt in de zomer van 2021 tot een ludieke interventie ‘van onderop’. Vlak voor de opening van de tentoonstelling en het activiteitenprogramma ‘#THISisPrikko, Presikhaaf door de ogen van jongeren’ plaatsen drie jongeren ongevraagd een kunstwerk in het Nederlands Openluchtmuseum. Ze agenderen daarmee een lastige vraag: wie bepaalt wat erfgoed is?

Foto: Sara Amraoui

De interventie komt voort uit #THISisPrikko, een co-creatie van de jeugd- en jongerenwerkorganisatie Presikhaaf University, het Nederlands Openluchtmuseum en Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. In dit project gingen 17 jongeren van Presikhaaf University samen met medewerkers van het museum op zoek naar erfgoed in hun wijk. Het project bood het museum kansen om een groep te betrekken die zich nog niet verbonden voelt met het museum. Presikhaaf University nam het initiatief voor de samenwerking om kansen te creëren voor jongeren in de wijk: gelegenheid om talenten te ontwikkelen en interesses te ontdekken.

In de onderzoeksfase van het project organiseerde projectleider Ikram El Messaoudi een aantal inspiratiesessies om de jongeren bekend te maken met het begrip cultureel erfgoed en met erfgoed in de wijk. Claudia Schouten van #beeldenpark_presikhaaf was een van de sprekers. Ze wees op de verhalen achter de vele kunstwerken in de openbare ruimte. 'De Aldo van Presikhaaf', bijvoorbeeld; een blauw klimrek naar ontwerp van de architect Aldo van Eyck. #beeldenpark_presikhaaf redde het klimrek van de sloop door het uit te graven en op een veldje elders in de wijk te plaatsen.

Van wie is de wijk?
Claudia maakte met name drie jongeren nieuwsgierig. Sara Amraoui, Zainab Amraoui en Nabil Zahti deden onderzoek naar de verhalen en de makers achter de kunst in hun wijk. Ze ontwikkelden een route langs de kunstwerken en verrijkten de beschrijvingen met persoonlijke ervaringen en observaties (zie: 'Kunst in de openbare ruimte' in de app izi.travel). Eigenaarschap is een terugkerend thema in hun beschrijvingen. Wie beslist over de plaatsing en de sloop van kunstwerken in de wijk? Van wie is de wijk? Zainab vangt de kern in een krachtige vraag bij een verdwenen kunstwerk: "Want wie vroeg jou?"

Op 28 juli 2021 plaatst een naamloos collectief ongevraagd een kunstwerk uit Presikhaaf in de grote weide van het Nederlands Openluchtmuseum. Titel vanaf dat moment: Abstract Object (1967-2023). Leden van het collectief: Claudia, Sara, Zainab, Nabil, Ikram en ikzelf. Het kunstwerk: een metershoge metalen paal in harde kleuren, in 1967 gemaakt door Leo Geurtjens voor het Martin Luther King Vormingscentrum in Presikhaaf; in beschrijvingen soms aangeduid als Abstract, en soms als Object. Met de interventie claimt het collectief een stukje grond in het Nederlands Openluchtmuseum; het geeft Presikhaaf een plekje in de geschiedenis van Nederland. Het thema van de interventie is 'eigenaarschap': Wie bepaalt de plaats van een kunstwerk? Wie bepaalt wat erfgoed is?

Activistische daad
Een schoolvoorbeeld van participatief waarderen is de interventie zeker niet. Het collectief omzeilde doelbewust de deskundigen en besluitvormers van het museum. Instemming van de directeur was voldoende om de operatie op te zetten, maar helemaal rimpelloos ging de uitvoering niet. De jongeren moesten nog flink in discussie om het kunstwerk op de gewenste plek te krijgen. Het ging het collectief bovendien niet om de plaatsing van dit specifieke kunstwerk, maar om de activistische daad. De interventie als statement.

Het kunstwerk is nu een ‘praatpaal’, een aanleiding tot reflectie en discussie voor iedereen die zich met erfgoed bezighoudt. De interventie roept heel praktische vragen op: Van wie is nu het kunstwerk? Hoort dit kunstwerk in het museum? Wat is de museale status? Zou het in de collectie moeten worden opgenomen, en waarom? Kan het museum het kunstwerk naar eigen inzicht verplaatsen? Maar vooral de essentiële vraag: Wie bepaalt wat erfgoed is?

Startpunt voor verandering
Mijn naaste collega’s bij het museum hebben de interventie eigenlijk onmiddellijk omarmd. De rebellie en de grootsheid van de interventie (het kunstwerk is van staal, 8 meter hoog, midden in het museum geplaatst) spreken tot de verbeelding. Met elkaar zien we de actie als een signaal dat de jongeren zich betrokken voelen bij het museum en zeggenschap wensen over de verhalen die het museum vertelt. We zijn er trots op dat deze actie voortkomt uit de co-creatie. We willen graag een museum met impact zijn. En dit is een signaal dat we dat ook zijn.

We zien de interventie vooral als een startpunt voor verandering: ruimte creëren om samen geschiedenis te maken voor een hedendaags museum. Niet in guerrillastijl, maar voortaan in samenspraak met de specialisten. Het is voor ons een uitnodiging om samen met de jongeren te onderzoeken hoe zij daadwerkelijk kunnen bijdragen aan de Rijkscollectie Nederland. In het proces proberen we een antwoord te vinden op die ene vraag: Wie bepaalt wat erfgoed is?

Carianne van Dorst is wetenschappelijk medewerker Kennis en Collecties, van het Nederlands Openluchtmuseum

Foto's hieronder: Ikram El Messaoudi