De onmisbare partner

Door Dieuwertje Wijsmuller.
Foto: Aad Hoogendoorn

Na decennia denken en praten over participatie, gaat het roer eindelijk om. De museale sector zet serieuze stappen richting een co-creatiever landschap. Zelfs als het om de kerncollectie gaat. Ik heb ondervonden dat wie eenmaal over de drempel stapt, niet snel meer teruggaat. We kunnen nu echt doorpakken.

Ik was de afgelopen jaren betrokken bij projecten van Imagine IC, de Verhalenwerf Hoogeveen en het Stedelijk Museum Schiedam. Ieder werken zij op hun eigen manier aan een co-creatiever erfgoedlandschap, met verschillende vormen van participatie. De eerste samenwerking met mensen van “buiten” was een aparte ervaring. Eerst was er onrust over andere opvattingen, werkwijzen, kwaliteitsnormen... Maar als je durft loslaten, ga je op een andere manier van je vak houden. Samen met niet beroepsmatig betrokkenen werken aan een erfgoedproject, is een verrijking van je kennis en netwerk. En het zorgt ervoor dat de gemeenschappen, waar jouw museale instelling deel van uitmaakt, zich meer verbonden voelen met de collectie.

Onomkeerbaar maken
Ik pleit ervoor om vóór ons de drempels te slechten en achter ons bergen op te werpen zodat er geen weg terug meer is. Als we deze ontwikkeling echt onomkeerbaar willen maken, moeten musea ook hun gemeenschappen als onmisbare partner binnen hun netwerk gaan beschouwen en met evenveel zorg omgeven als dat zij bij hun collecties doen.

Ik heb gezien dat je met een onconventionele aanpak waardevolle input krijgt voor je nieuwe beleid. Bijvoorbeeld door – zoals Imagine IC doet – een verzamelnetwerker in te zetten die op mensen gericht is, luistert en sloten koffie met ze drinkt.

Voor elke organisatie die aan erfgoed co-creatie doet, is dit een onmisbare functie. Om te weten wat er speelt in de buurt, zijn voelsprieten essentieel. Om zichtbaar te zijn is een gezicht buiten de muren van de organisatie nodig van één of meerdere empathische personen die zich kunnen verplaatsen in een ander en altijd beschikbaar zijn. Samenwerken stopt namelijk niet na 17.00 uur, zeker niet met vrijwilligers.

Dynamiek toelaten
Het vraagt om een leiding die overtuigd is van het belang van participatie en structurele budgetten. Met de moed om de zekerheden van projectgericht werken los te laten, en de dynamiek en verrassing van het proces toe te laten, waarbij de gemeenschap en de fysieke collectie een hechte relatie aangaan.

De collectie vormt vaak de basis bij projecten. Bij tentoonstellingen, educatieve projecten en projecten waar samenwerking centraal staat, ligt dit voor de hand. De collectie is ten slotte van oudsher een Unique Selling Point van een museale instelling. Bij het Stedelijk Museum Schiedam is het Kijkdepot een in mijn ogen uitstekend voorbeeld van hoe een museum in samenspraak en -werking met de lokale bevolking waarde geeft aan de collectie. Dankzij de interactie met de inwoners van Schiedam wonnen de fysieke objecten aan betekenis doordat ze werden verbonden aan verhalen, archieven, literatuur, en kunst. Een dergelijke integrale erfgoedbenadering sluit ook beter aan bij de belevingswereld van inwoners.

Bij de Verhalenwerf in Hoogeveen is de combinatie van objecten en verhalen in een bibliotheeksetting het uitgangspunt. Bij elke tentoonstelling die de Verhalenwerf ontwikkelt, worden verhalen opgehaald bij Hoogeveeners. Deze worden opgeschreven en gepubliceerd op de website. Samen met de Verhalentafels waar het gesprek over een thema uit de tentoonstelling centraal staat, vormt dit een rond geheel.

Het vaak gebruikte adagium collecties zijn dynamisch houdt toch echt in dat in de zienswijze op een collectie alle kennis en input van derden welkom zou moeten zijn. Het geeft immers een meerstemmige benadering en de collectie wint daardoor aan waarde.

Dit blog is een samenvatting van het artikel De gemeenschap als integraal onderdeel van het museum; naar een nieuw museumlandschap.

Dieuwertje Wijsmuller is gespecialiseerd in collectiewaardering, ontzameltrajecten en co-creatie. Vanuit haar bureau CreativeCultureConsultancy ondersteunt zij musea en andere collectie beherende instellingen in collectie en co-creatieprojecten.