Hands-on archiefworkshops voor erfgoedwerkers en schenkers 

Initiatiefnemer: Nieuwe Instituut en de Rijkscollectie voor Nederlandse Architectuur en Stedenbouw, Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur
Thema: Werkwijzen en Wegwijzen voor erfgoedgemeenschappen, collecties en archieven

Steeds vaker krijgen archieven, collecties en erfgoedgemeenschappen, zoals donoren, vormers en gebruikers van archieven, te maken met complexe vragen: Wie wordt er vertegenwoordigd? Wie zorgt er voor het archief? En wie draagt de verantwoordelijkheid? Deze vragen raken direct aan thema’s als eigenaarschap en eerlijke samenwerking. Ook de rol van archiefinstellingen als ‘poortwachters’ staat steeds vaker ter discussie, juist omdat erfgoed van de samenleving is. Er is een groeiende behoefte binnen het archiefveld om samen te onderzoeken hoe we recht kunnen doen aan deze vragen, op een actieve manier. Hoe kunnen instellingen, makers én erfgoedgemeenschappen zich beter bewegen in deze veranderende praktijk? Nieuwe Instituut en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur hebben samen handreikingen ontwikkeld voor het archief- en erfgoedveld, als hulpmiddel bij het beantwoorden van deze vragen. In een volgende stap ontwikkelen we een reeks workshops om de opgedane kennis en werkwijzen te delen.

Nieuwe Instituut is het nationaal instituut voor Architectuur, Design en Digitale Cultuur, en beheert in haar Rijkscollectie zo'n 700 archieven van architecten, stedenbouwers, en ruimtelijk makers. Vanuit vijf jaar ervaring met projecten als Collecting Otherwise en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur heeft Nieuwe Instituut verschillende praktische methodieken ontwikkeld die kunnen helpen bij het gelijkwaardiger en transparanter aangaan van een archieftraject. Het Nieuwe Instituut heeft bovendien ervaring opgebouwd in een coördinerende rol binnen uiteenlopende interdisciplinaire initiatieven. Daarbij worden professionals en makers uit het veld samengebracht om gezamenlijk oplossingen te ontwikkelen voor het duurzaam bewaren van onder meer design- en digitale cultuurarchieven en archieven op het gebied van tuin- en landschapsarchitectuur. Uit deze projecten zijn duidelijke kernvragen en –waarden gekomen die verder ontwikkeld zijn in handreikingen. De handreikingen helpen de vorming van, betekenisgeving aan en zorg voor archiefcollecties democratischer in te richten. De ontwikkelde kennis en werkwijzen willen we in de vorm van een reeks workshops met het archiefveld delen. Met als doel om handvatten aan te reiken voor de veranderende erfgoedpraktijk, en om de nieuwe werkwijzen samen te verkennen.

Ontwikkelde handreikingen

Collecting Otherwise onderzocht mogelijkheden van een alternatieve architectuur-, erfgoed- en archiefpraktijk die aansluit bij een samenleving die voortdurend verandert. Samen met haar werkgroep, bestaande uit collectiemedewerkers, schenkers, onderzoekers, vertegenwoordigers van gemeenschapsarchieven en kunstenaars, zijn de volgende handreikingen ontwikkeld.

Archival Care Rider helpt bij de zorg in het proces van archiefverwerving - voor het materiaal, de schenker, de ontvangende instelling én de archivaris. Asterisk* is een hulpmiddel om nieuwe stemmen, verhalen en kennis aan archiefstukken toe te voegen die eerder zijn uitgesloten of weggelaten. Mapping Collective Memories is een hulpmiddel om de archieven van koloniale architectuur opnieuw te benaderen en de betrokkenheid van de gemeenschap te bevorderen. De handreiking is bedoeld voor iedereen die sporen van het koloniale verleden zichtbaar wil maken in de gebouwde omgeving van vandaag. Het trans-institutionele supra-archief helpt om verhalen te begrijpen die verspreid zijn over meerdere archieven. Zo ontstaat een vollediger, gelaagd beeld van het verleden – over de grenzen van instellingen heen.

Het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur gelooft dat design- en digitale cultuurarchieven meer zijn dan alleen historische documenten. Het zijn levende geschiedenissen die innovatie, creativiteit en identiteit in zich dragen. Van designcollecties tot experimentele zines: archieven bevatten de verhalen, ideeën en tools die de digitale- en ontwerp­cultuur tot op de dag van vandaag bepalen. Het NADD maakt deze archieven zichtbaar, toegankelijk en toekomstbestendig. NADD is een groeiend netwerk van musea, makers, archieven, ontwerpers, onderzoekers en collectieven. Iedere partner brengt eigen kennis en perspectieven mee.

How to Archive Better is een praktische doe-het-zelfgids vol tips en handvatten om ontwerpers en makers te helpen hun werk te bewaren. Archiveren is eigenlijk minder ingewikkeld dan het soms lijkt, het kan zelfs een natuurlijk en inspirerend onderdeel van het creatieve proces zijn. De Archive Doctors zijn een duo enthousiaste experts die één-op-één advies geven om mensen te helpen hun archief op gang te brengen. Zij maken de doe-het-zelfgids toegankelijker en zorgen ze ervoor dat archiveren minder ingewikkeld wordt. De Wikidata edit-a-thon laat zien hoe informatie toegevoegd of verbeterd kan worden op de Wikidata-pagina van een persoon of organisatie die nog weinig zichtbaar is in bestaande bronnen. Zo worden gaten opgevuld en wordt data verrijkt in de dataset van NADD en daarbuiten. De gegevens die worden toegevoegd, zijn herbruikbaar voor andere platforms, en dragen bij aan het beter zichtbaar maken van minder goed gedocumenteerde makers en instellingen binnen het ontwerpveld.

Wat bieden we aan?
Nieuwe Instituut en het Netwerk Archieven Design en Digitale Cultuur willen door middel van een serie workshops handvaten bieden voor makers en erfgoedwerkers in heel Nederland. De interactieve workshops verkennen de eerder ontwikkelde handleidingen die helpen om anders naar archieven te kijken, met meer oog voor herstel, rechtvaardigheid en onderbelichte perspectieven. Bruggen worden geslagen tussen instellingen, makers, en gemeenschapsarchieven – om samen positie te bepalen in een veranderde erfgoedwereld. De workshops bieden een praktische ondersteuning voor iedereen die zich wil verdiepen in archiefonderzoek: of je nu net begint, al langer bezig bent, of terugblikt op eerdere ervaringen. Het voorstel voor de workshops is om in te gaan op het onderling lerend vermogen van de deelnemers, het hands-on aanpakken van casestudies (in eigen of voorbeeld archieven), alsmede het samen experimenteren met de handreikingen in groepsverband.

Na afloop van de workshop hebben deelnemers – of het nou gaat om je eigen archief of archieven bij de organisatie waar je werkt – kennis van duurzaam en collectief archiveren. Deelnemers krijgen een kopie van de desbetreffende handreikingen om het werk te vervolgen binnen eigen gemeenschappen, organisaties, of natuurlijk je eigen maakpraktijk.

Voor wie?
Dit project is bedoeld voor regionale erfgoedinstellingen, archieven en collectieven, maar ook voor onafhankelijke makers, onderzoekers en studenten die werken met cultureel erfgoed. Het is ook bedoeld voor erfgoedgemeenschappen die ervaring hebben met de casestudies, samen met culturele professionals, leerkrachten en beleidsmakers die geïnteresseerd zijn in inclusieve, op zorg gebaseerde benaderingen van erfgoed en verwerving.

In de workshops worden handvatten en tools aangereikt die relevant zijn voor allerlei soorten archieven — van gemeenschapsarchieven tot design- en erfgoedarchieven. We willen daarbij duidelijk maken dat de workshops niet exclusief gericht zijn op architectuurarchieven, maar breder inzetbaar zijn. De bijeenkomsten zijn bovendien niet alleen bedoeld voor professionele archivarissen, maar ook voor makers, ontwerpers, onderzoekers en andere geïnteresseerden in archieven en archiefpraktijken.

Wil jij graag ontdekken wat archiveren precies inhoudt en wat het betekent om jouw werk te bewaren? Waarom is archiveren eigenlijk belangrijk en wat kun je doen als tijd of budget beperkt is? Ben je zelf een archivaris, ontwerper, maker of student en wil jij meer weten over archiveren in het algemeen? Laat het ons dan weten. Samen organiseren we graag een workshop en uiteraard ben je meer dan welkom om deel te nemen.

Foto: Floor Besuijen