Workshop ‘Waarderen met bewoners: Pionieren met een open houding’

Jouke van der Werf (Gemeente Zaanstad) en Esther Starkenburg (Erfgoed Leiden en Omstreken) gaven op 7 maart 2024 de workshop ‘Waarderen met bewoners: pionieren met een open houding’. Deze toonde een verschuiving die gaande is in het erfgoedveld.

Bij de waardering van de gebouwde omgeving is het oordeel van een expert zoals een architectuurhistoricus belangrijk. Deze bepaalt als kundige buitenstaander de waarde op basis van de eigen kennis en ervaring. Maar waar we bij de waardering van gebouwd erfgoed nog maar weinig rekening mee houden is de betekenis die bewoners zelf aan hun huis en omgeving geven. Dat is gek, want de leefomgeving wordt niet alleen bepaald door de bouwers, ontwikkelaars en overheden, maar juist ook door bewoners en gebruikers. Jouke en Esther gaven een inleiding over hoe zij hier elk, in Zaanstad dan wel Leiden, al rekening mee houden.

De workshop
De deelnemers met diverse achtergronden gingen in de workshop zelf aan de slag met zelfgekozen buurten, uiteenlopend van een universitaire campus (Heyendaal, Nijmegen), iconische architectuur (Kubuswoningen, Rotterdam), tot woonbuurten in de provincies Utrecht (Molenland te Mijdrecht), Zuid-Holland (Driemanspolder te Zoetermeer, Zevenkamp en Haagseveer te Rotterdam) en Limburg (Molenhoek).

Hoe je het erfgoed van deze buurten waardeert werd uitgewerkt aan de hand van drie vragen, die een schat aan inzichten opleverden:

1. Om welk erfgoed gaat het in je gekozen buurt?
   De usual suspects komen hierin terug, zoals de architectuur, stedenbouw, openbare ruimte, het groen, de ruimtelijke kwaliteit en de gebiedsbiografie. Maar we hebben het hier ook over misschien niet voor de hand liggende plekken, zoals allerlei publieke voorzieningen, wegens hun belang voor de buurt. Jouke noemt dit de ‘buurtdragers’, zoals winkels, scholen en buurtcentra. Esther noemt dit ‘geheugenankers’. Verder werd ook duidelijk dat een waardering over de verhalen van de buurt en beleving zou moeten gaan.
   
   
2. Hoe betrek je bewoners erbij?
   Deze vraag richtte zich op het doel van de waardering (erfgoedparticipatie heeft een breed sociaal-maatschappelijk doel). Maar ook het proces van waarderen. Bewoners dien je zo vroeg mogelijk bij de waardering te betrekken. Zorg er dan als gemeente wel voor dat je over voldoende capaciteit beschikt, wanneer je dit met bewoners wilt doen. Er moet sprake zijn van wederkerigheid tussen bewoners en gemeente. Meerstemmigheid en zeggenschap onder bewoners is cruciaal. Een open houding en transparantie van de gemeente in het verspreiden van kennis. En dan is er nog de vraag hoe je bewoners komt te spreken. Dit kun je bijvoorbeeld doen door aan te sluiten bij bestaande initiatieven, groepen en ‘ buurmakers’ –belangrijke personen in de wijk of buurt. Of mee te doen aan het gemeenschapsleven in parkjes, hondenuitlaatveldjes, scholen, sportclubs, winkels, buurthuizen, scholen, klusbussen, carnavalsverenigingen, etc.)
   
   
3. Welk netwerk betrek je erbij, gemeentelijk en stakeholders en personen daarbuiten?
   Dat was een interessante lijst van iedereen binnen de gemeente, van de afdeling stedenbouw en stadsontwikkeling, het sociaal domein, tot de raad en B en W. De vuilnisophalers en medewerkers groenonderhoud die hun buurt goed kennen waren bijvoorbeeld verrassende partners die genoemd werden. De lijst met betrokkenen buiten de gemeentelijke organisatie was net zo uitgebreid en divers, van eigenaren en bewoners, tot woningcorporaties, historische verenigingen, academici, makelaars, en organisaties als natuurmonumenten en Staatsbosbeheer.

Opbrengst
De opbrengst van de workshops was behalve de inhoud ook het gedeelde plezier en enthousiasme waarmee naar manieren werden gezocht om met bewoners te waarderen. Pionieren met een open houding, wat het doel ervan betreft, hoe je het doet, en met wie je dat waarderen allemaal gaat doen.

Pionieren met een open houding, dat was de rode draad in de casussen, zowel wat het object van aandacht betreft, hoe je waardeert en met wie je dat doet.

Een uitgebreider verslag van de opbrengst per casus is te vinden in de bijlage.

Meer informatie over (de opbrengsten van) deze workshop? Stuur een mail naar Esther Starkenburg via e.starkenburg@erfgoedleiden.nl.