De Verhalenwerkplaats - Voor het maken, delen en bewaren van vakmanschap

Initiatiefnemer: DRU Industriepark, Saskia Schmidt, Saskia.schmidt@dru-industriepark.nl
Thema: Digitaal erfgoed

In de regio merken we dat veel erfgoed, en in het bijzonder ambacht en vakmanschap, kwetsbaar is. Kennis en kunde van praktische uitvoering zit vaak in de hoofden van mensen of in kleine, versnipperde collecties. Dat maakt het lastig om dit erfgoed goed vast te leggen en toegankelijk te houden voor toekomstige generaties. Hoewel er landelijk al veel aandacht is voor het digitaliseren van erfgoed, staat het digitaliseren van met name immaterieel erfgoed nog in de kinderschoenen. Onlangs is er door het Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE) een werkgroep opgericht die onderzoekt wat er nodig is om immaterieel erfgoed digitaal te borgen. Ook het Kennisinstituut Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) houdt zich hier, wat betreft het ambacht van de molenaar, mee bezig.

Deze ontwikkelingen bieden kansen om nieuwe verbindingen te leggen tussen mensen, verhalen en bronnen. Daarom willen wij een pilot starten, waarin we onderzoeken hoe we immaterieel erfgoed, in dit geval ambachten, duurzaam en samen met de gemeenschap kunnen vastleggen. De samenwerking tussen de gemeentesmid en zijn netwerk van ijzersmeden, het DRU Industriepark en het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) vormt daarbij onze concrete casus. We benutten deze samenwerking om in de praktijk te leren wat er nodig is: inhoudelijk, organisatorisch en technisch, om gezamenlijk te komen tot een bruikbare blauwdruk die binnen deze landelijke trends toepasbaar is.

Deze aanpak sluit aan op het FARO-verdrag, waarin erfgoed wordt gezien als iets levends, gedragen door mensen en gemeenschappen. Niet alleen de objecten of gebouwen zijn erfgoed, maar ook de verhalen, herinneringen en vaardigheden die ermee verbonden zijn.

Wat willen we bereiken?
We willen een digitale blauwdruk of platform opzetten waarin mensen zelf erfgoedverhalen kunnen toevoegen, bewerken en verrijken. Geen gesloten systeem, maar een open platform waarin gebruikers, of het nu erfgoedinstellingen, vrijwilligers of ambachtslieden zijn, actief kunnen bijdragen.

De gemeentesmid is daarvan een mooi voorbeeld. Niet alleen zijn gereedschap en de smederij zelf zijn van waarde, maar ook de technieken die hij beheerst en de verhalen die hij vertelt over zijn vak en manier van werken.

Met deze casus onderzoeken we wat er technisch nodig is om dat soort kennis goed vast te leggen. Maar minstens zo belangrijk is de vraag: hoe betrek je mensen? Hoe zorg je dat het systeem uitnodigt, niet alleen tot meedenken maar ook tot meedoen? Wat hebben mensen nodig om hun kennis en ervaringen te kunnen delen? En hoe borg je deze bijdragen voor de toekomst?

Hoe pakken we het aan?
In de pilot leggen we de focus op het ambacht van de gemeentesmid. We documenteren zijn vak, laten hem vertellen, maken beelden, verzamelen objecten en zoeken naar verbanden met andere verhalen en personen. Ondertussen bouwen we aan een eerste versie van het platform, waarin die verhalen op een toegankelijke en logische manier worden gepresenteerd.

We werken nauw samen met lokale partners, vrijwilligers en erfgoedorganisaties. DRU neemt hierin de regierol, met ondersteuning van ECAL en andere kennisinstellingen. We gaan technisch het wiel niet opnieuw uitvinden en zoeken een samenwerking met partijen als DEN en NDE en gebruiken standaarden die al door hen zijn ontwikkeld, zoals de Nationale Strategie Digitaal Erfgoed. We onderzoek hoe ambacht zo goed mogelijk geregistreerd kan worden en hoe het in bestaande systemen worden gepast. We bouwen daarmee voort op bestaande principes, zoals Linked Open Data, zodat informatie ook buiten het platform vindbaar en bruikbaar en deelbaar blijft. Tegelijk willen we het niet te technisch maken: het moet juist voor lokale gemeenschappen en organisaties toegankelijk en werkbaar zijn.

Voor wie doen we dit?
We willen dit niet alleen doen, maar zien juist meerwaarde in het opbouwen van een community tijdens het proces en de uitvoering. We geloven dat veel organisaties, erfgoedwerkers en makers op zoek zijn naar een praktische en inclusieve manier om immaterieel erfgoed digitaal te bewaren.

Daarom betrekken we hen vanaf het begin, niet pas bij de oplevering van een blauwdruk, maar al tijdens de ontwikkeling. We kiezen er daarom voor om de casus te doen met de smid. Zo zorgen we ervoor dat wat we maken, ook echt aansluit bij de wensen en contexten van deze community.

We organiseren een startbijeenkomst, halen actief input op, plannen feedbackrondes en werken via co-creatie verder aan een nieuwe casus als de pilot succesvol blijkt. Gedurende het hele traject koppelen we terug naar de betrokken partijen. Het uiteindelijke product moet ontstaan als onderdeel van het werkproces, niet erbuiten.

Wat we leren, leggen we vast. Hoe het platform eruit komt te zien weten wij ook nog niet, maar dat is wat we samen hopen te onderzoeken. Door kennis te delen, verhalen op te halen en samen te werken ontwikkelen we een aanpak die recht doet aan lokale verhalen en betrokkenheid. Zo kunnen verschillende erfgoedgemeenschappen, op basis van hun eigen ambacht en expertise, hun vakmanschap blijvend borgen.

Waarom deze aanpak?
Digitalisering is voor ons geen doel op zich, maar een middel om verhalen te bewaren én te delen. Door mensen te betrekken bij het vastleggen van hun eigen erfgoed, ontstaat er eigenaarschap en betrokkenheid. Het platform moet ruimte geven aan zowel professionele collecties als persoonlijke verhalen.

Uiteindelijk hopen we dat dit project niet alleen leidt tot een waardevolle documentatie van de smid en zijn vak, maar ook tot een werkbare manier die andere (immateriële) erfgoedgemeenschappen kunnen overnemen.

Foto: Paul Klaasen