Publicatie "Onze Plek" onderzoekt de 'cultuur van de leefomgeving'

In november 2024 verscheen de publicatie Onze Plek. De cultuur van de leefomgeving – van Garrelsweer tot Groenstraat. Deze publicatie vertrekt vanuit de vraag of, met het oog op de grote ruimtelijke en maatschappelijke opgaven die ons land te wachten staat, een culturele aanpak daarbij aangrijpingspunten kan bieden. Voor een antwoord op die vraag organiseerde Platform Ontwerp NL op verzoek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap door het hele land gesprekken met mensen ter plekke, om te horen welke culturele waarden en kwaliteiten mensen koesteren. Daarbij werd door ontwerpers - zoals architecten en social designers, maar ook ruimtelijk ordenaars en kunstenaars - met diverse groepen van mensen gesproken. Van dakloze jongeren tot Herenboeren en van kasteleins tot statushouders. Zo ontstond inzicht in wat de ‘cultuur van de leefomgeving’ kan worden genoemd.

In het voorwoord van Onze Plek wordt enkele malen de link met Faro gelegd: "Cultuur omvat niet alleen gebouwen, objecten en ruimtelijke structuren, maar ook gebruiken, tradities, verhalen en lokale geschiedenis. Ze is verbonden met de basale intuïtieve waarden en overtuigingen van mensen. Deze brede opvatting van cultuur sluit goed aan bij een ontwikkeling die al sinds het begin van deze eeuw opgang maakt en die onder andere in het Verdrag van Faro expliciet wordt onderschreven."

In het inleidende essay van Tijs van den Boomen wordt geconstateerd dat uit de gevoerde gesprekken nog al eens een discrepantie tussen de officiële en de geleefde cultuur naar boven komen. Van den Boomen stelt daarom: "Er is meer beweeglijkheid vereist in wat als erfgoed geldt, en wat niet". Van den Boomen vraagt ook "om bezinning op het ‘eigenaarschap’: van wie zijn monumenten en landschappen eigenlijk, wie zijn de experts, wie mogen het woord voeren, wie bepaalt?"

Tijs van den Boomen gaat ook in op de (mogelijke) meerwaarde om ontwerpers in gesprek te laten gaan met mensen over de cultuur van hun leefomgeving. Waarom bijvoorbeeld niet antropologen, etnografen, sociologen of journalisten op pad gestuurd? Van den Boomen zegt hierover: "Het antwoord is misschien te vinden in het spanningsveld tussen het toekomstgerichte dat een ontwerper onherroepelijk aankleeft en de opdracht die zo nadrukkelijk op het hier en nu gericht is: wat is het DNA van een plek en haar gebruikers? (...) Dat spanningsveld blijkt heilzaam in beide richtingen: de ontwerper wordt door de groep gedwongen zich te verdiepen in het alledaagse leven, de groep wordt op haar beurt aangestoken door de verbeeldingskracht van de ontwerper." Sowieso is het nuttig als ontwerpers, als ze aan de slag gaan met een opgave, zich verdiepen in de mensen waarvoor zij ontwerpen of die door het ontwerp geraakt worden in hun leefomgeving. Dat staat nog los van de vraag welke type expert het beste op pad kan worden gestuurd om de cultuur van de leefomgeving in kaart te brengen, en wat dan de juiste balans is tussen de inbreng van de expert en die van bewoners, bedrijven en organisaties en gemeenschappen. En of inwoners niet ook hun eigen leefomgeving zouden kunnen karteren.

Hoofdbestanddeel van de publicatie is de verslaglegging in woord en beeld van de gevoerde gesprekken. Dat levert culturele minibiografieën van zestien plekken in Nederland. Ze nodigen niet alleen uit tot lezen, maar roepen ook interesse op om sommige plekken met eigen ogen en oren te gaan waarnemen.

Zie: https://www.ruimtelijkeordening.nl/actueel/nieuws/2024/12/05/onze-plek-over-de-cultuur-van-de-leefomgeving