Kort verslag bijeenkomst 'Leren van en leren over participatie'

Op dinsdag 18 april 2023 kwamen circa 20 deelnemers naar de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor een interactieve bijeenkomst over kennis over en ervaring met participatie in erfgoed. Directe aanleiding van de bijeenkomst was het verschijnen van twee boeken over dit onderwerp.

Pieter Wagenaar & Jeroen Rodenberg presenteerden inzichten uit de recent verschenen bundel Calling on the community, een bundel met bestuurskundige perspectieven op erfgoedparticipatie. Vanuit de bestuurskundige theorie zijn vier ideaaltypische benaderingen van participatie van belang. Daarbij gaat het zowel om top-down vormgegeven participatie als om bottum-up participatie. Daarnaast is uit onderzoek meer bekend over de participatieparadox. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als een gemeenschap via participatie een publiek goed of publieke dienst weet te claimen en zo tegelijkertijd een andere gemeenschap ervan uitsluit. Participatieve verdamping – het verschijnsel dat burgers, eenmaal begonnen, niet blijven participeren – is een ander fenomeen dat is onderzocht. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als participatie eerder wordt gezien als instrument om reeds bestaande plannen van draagvlak te voorzien dan burgers echt mee te laten doen en beslissen. Maar zaken als desinteresse in de politiek, NIMBY en gebrek aan 'bemoeitijd' zijn ook vormen van verdamping.

In een korte werksessie gingen de deelnemers direct met deze inzichten aan de slag. De opdracht was van een voorbeeld uit de eigen erfgoedpraktijk het participatietype vast te stellen. Deze waren, in een kwadrant met de assen 'initiatief' (topdown of bottom up) en 'openheid' (gesloten of gesloten): 'Stakeholder participation', 'Governing common pool resources' (CPR), 'Citizen participation' en 'Governing the public good'. Door de deelnemers zijn onder ander de paasvuren, crowdsourcing bij ontsluiting van archieven en de Jurk van Texel besproken. Een eye-opener was dat dikwijls de erfgoedpraktijk meer gesloten en topdown is georganiseerd dan men dacht, terwijl participatie en toegankelijkheid juist werden nagestreefd of waren mee-ontworpen.

De bijeenkomst werd afgesloten door Jouke van der Werf (auteur van het nog te verschijnen essay ‘Van verhaal naar ontwerp’) en Vivian van Saaze (co-editor van de bundel Participatory Practices in Art and Cultural Heritage. Learning from and through Collaboration). Zij reflecteerden op lessen die uit praktijkervaringen met participatie in erfgoed getrokken kunnen worden. Zo onderzocht Jouke het bottom-up vormgegeven participatietraject rond herinrichting van de markt in Hengelo en deelde Vivian ervaringen over een participatieproject in coronatijd.