Van Gogh Europe - Erfgoed, natuur en mentale gezondheid

Initiatiefnemer: Van Gogh Sites Foundation
Thema: Internationaal

Stel je voor... een landschap waarin de geest van Van Gogh voelbaar is. Waar natuur, kunst en stilte samenkomen. Waar mensen niet alleen kijken naar erfgoed, maar het ook voelen, beleven en mede vormgeven. Van Gogh Europe wil deze beleving inzetten voor maatschappelijke impact: door erfgoed in te zetten als middel voor mentale gezondheid, duurzame verbondenheid met het landschap en versterking van de samenleving.

Doel van het initiatief
Ons doel is om als erfgoednetwerk een sterkere maatschappelijke rol te vervullen. Vanuit de inspiratie van Vincent van Gogh – als kunstenaar, als mens, als natuurliefhebber – verkennen we hoe erfgoed bijdraagt aan welzijn, zingeving en verbondenheid. Zowel door middel van immaterieel erfgoed (zijn brieven, zijn visie op de natuur, zijn mentale zoektocht), als via concrete erfgoedlocaties in Nederland, België en Frankrijk. Via de Faro-regeling willen we een werktraject starten waarin internationale kennisdeling, participatie en lokale experimenten centraal staan.

We richten ons op de vraag: Hoe kunnen erfgoedinstellingen, burgers, zorgorganisaties en natuurpartners samen nieuwe vormen van erfgoedbeleving ontwikkelen die niet alleen gericht zijn op presentatie, maar op gedeeld eigenaarschap, inclusie en sociaal welzijn?

Van Gogh Europe - netwerk en opzet
Van Gogh Europe is een netwerk van 23 organisaties in Nederland, België, Frankrijk en Engeland. Het bestaat uit 10 erfgoedlocaties, 10 musea en 3 geassocieerde partners, verdeeld over 17 steden. Samen behouden en activeren zij het erfgoed van Van Gogh en geven zij betekenis aan zijn nalatenschap voor nieuwe generaties. De stichting coördineert projecten op het gebied van erfgoed, cultuurtoerisme, educatie en inhoudelijke verdieping. Binnen dit traject focussen we op maatschappelijke waardecreatie en internationale uitwisseling van kennis en praktijkervaring.

Voorbeelden van bestaande initiatieven

• Van Gogh Drenthe koppelt erfgoed, natuur en mentale gezondheid in onder meer een wandelroute met luisterfragmenten en in educatieve projecten met de GGD op middelbare scholen.
• Het Van Gogh Museum Amsterdam heeft programma’s gericht op mentale gezondheid, waarin bezoekers reflecteren op Van Goghs psychische strijd en veerkracht.
• In Fontvieille (FR) vond in 2024 een participatief kunstproject plaats met bewoners van een ouderenzorgcentrum, gericht op mentaal welzijn. Tijdens open workshops werkten zij samen met kunstenaar Lauren Coullard aan panoramische muurschilderingen, geïnspireerd op Europese landschappen en persoonlijke herinneringen. De kunstwerken kregen een plek in de gezamenlijke ruimtes van de residentie.

Activiteiten binnen het Faro-traject
We kiezen bewust voor een opbouw in fasen: eerst verkennen en delen we bestaande maatschappelijke praktijken binnen het netwerk, vervolgens ontwikkelen we nieuwe participatieve activiteiten die deze kennis in de praktijk brengen en helpen verankeren.

1. Verkenning en kennisdeling binnen het Van Gogh-netwerk
   We brengen maatschappelijke praktijken van partners in kaart op het snijvlak van erfgoed, natuur en mentale gezondheid - zoals samenwerkingen met zorginstellingen, GGD’s of natuurorganisaties. Deze inzichten vormen de basis voor onderlinge kennisdeling, onder meer via jaarlijkse internationale netwerkbijeenkomsten waarin good practices worden uitgewisseld en samen wordt gereflecteerd op de maatschappelijke rol van erfgoedinstellingen. Hiermee leggen we een inhoudelijk fundament onder de gezamenlijke ontwikkeling van participatieve praktijken.
2. Ontwikkeling van participatieve erfgoedactiviteiten
   Van Gogh Europe wil vanuit het Faro-traject actief werk maken van een werkplan gericht op participatie. Samen met partners uit verschillende landen verkennen we hoe erfgoedinstellingen kunnen samenwerken met zorgorganisaties, jongeren en lokale gemeenschappen aan nieuwe vormen van erfgoedbeleving die bijdragen aan sociale verbondenheid, welzijn en gedeeld eigenaarschap. Deze activiteiten vormen een leertraject voor het netwerk en dragen bij aan een meer open en inclusieve erfgoedpraktijk.
3. Verankering binnen het Europese netwerk
   De inzichten en ervaringen uit dit traject worden geïntegreerd in het gezamenlijke activiteitenplan van Van Gogh Europe. Op die manier versterken we niet alleen de maatschappelijke betekenis van het Van Gogh-erfgoed, maar ook de positie van participatie en co-creatie binnen het bredere Europese erfgoedbeleid.

De inzichten en ervaringen uit deze praktijk worden meegenomen als inhoudelijke onderbouwing voor het gezamenlijke activiteitenplan binnen de aanvraag voor het European Heritage Label - waarbij de nadruk ligt op het zichtbaar maken van Europese democratische waarden in de erfgoedpraktijk.

Tijdspad 2025-2027

• 2025: Start van het Faro-traject, voorbereiden 1e internationale bijeenkomst.
• 2026: In kaart brengen en delen kennis over best practices in het veld tijdens netwerkbijeenkomsten. Ontwikkeling participatieve erfgoedactiviteiten.
• 2027: Uitvoering van participatieve erfgoedactiviteiten. Implementatie learnings in erfgoedpraktijken.

Afronding
Met dit Faro-traject willen we bijdragen aan de maatschappelijke verankering van erfgoed, zowel op lokaal niveau (met zorg- en natuurpartners) als internationaal (via kennisuitwisseling). Van Gogh’s erfenis vormt hierbij de inspiratiebron: voor troost, verbondenheid, en gezamenlijke zorg voor erfgoed en landschap.