Europese democratie als levend erfgoed

Initiatiefnemer: DutchCulture, met als partner European Cultural Foundation
Thema: Internationaal

De democratie in zijn huidige vorm is ontstaan in Europa. Van de Akropolis in de vijfde eeuw voor Christus en de Franse Revolutie in 1789 tot verzetsstrijders tegen totalitaire regimes: talloze momenten en personen hebben bijgedragen aan het verankeren van democratische rechten in de wet en het creëren van de ruimte voor dialoog die belangrijk is voor een democratie.

75 jaar geleden, in 1950, werd de Schuman Verklaring getekend die de voorloper was van de huidige Europese Unie. In 1958 ontstond het Europees Parlement. Sindsdien groeide de Unie tot de 27 lidstaten die het vandaag heeft. Formeel hebben deze allemaal een democratisch bestuur, maar in praktijk staat de democratie onder druk.

Participatie is essentieel voor het functioneren van een democratie. Demonstreren, stemmen, zich verkiesbaar stellen en publieke opinie vormen zijn allemaal manieren waarop burgers participeren in de democratie en deze levend houden. De erfgoedgemeenschap van de Europese democratie zijn alle Europese burgers. Net als andere vormen van erfgoed, vervalt de democratie wanneer niet genoeg mensen actief voor haar zorgen. Meer nog dan beheer en behoud gaat het bij een democratie om het voortdurend bouwen en ontwikkelen.

Ook kunstenaars en culturele instellingen hebben een rol in de democratie: iedereen heeft recht op culturele expressie, het beleven van kunst en cultuur en het ontdekken van creativiteit. In een democratie wordt erfgoed op een democratische manier geborgd en is er de vrijheid om de rijkdom aan materieel en immaterieel te beleven en een eigen identiteit te vormen. Dit klinkt logisch, maar wie staat hierbij stil? Democratie is als een voedzame bodem: van groot belang, maar je wandelt er gedachteloos overheen totdat je begint met tuinieren en aandacht en bewondering krijgt voor alles wat erin groeit en bloeit.

In het kader van deze aanvraag voor het versterken van de doelstellingen van de Faro-conventie doet DutchCulture gericht onderzoek naar de vraag of, en zo ja hoe Nederlandse erfgoedinstellingen omgaan met democratie als levend erfgoed, en hoe zij vanuit dit gegeven actief in zetten op burgerparticipatie. Deze eerste inventarisatie wordt vertaald naar het investeren in een internationaal netwerk waarin Nederlandse erfgoedinstellingen in contact komen met erfgoedinstellingen in Europa (inclusief de overzeese gebieden) die ervaring hebben met het actief betrekken van de burger bij democratie als Europees erfgoed. Doel is kennisdeling over het werken met democratie als Europees erfgoed en methodes om burgers hierbij gericht te betrekken. Focus hierbij ligt op de rol en potentie die bibliotheken hierbij hebben. Hoewel parlementsgebouwen, debatcentra en persbureaus allemaal een duidelijke rol hebben in de democratie, zijn dit geen toegankelijke plekken. Bibliotheken zijn dat wel. Als echte democracy hubs, bevorderen zij lezen, actief luisteren, compromissen sluiten, nieuwsgierigheid en moed. European Cultural Foundation heeft sinds 2020 meer dan 96 bibliotheken uit 24 Europese landen getraind om de rol van democracy hub zo goed mogelijk te vervullen. Bibliotheken bereiken jongeren, vrouwen, sociaal geïsoleerde personen, ouderen, migranten en mensen in armoede: mensen die we graag in lijn met de Faro Conventie graag willen laten meedoen.

Erfgoedinstellingen zijn goed in het vertellen van verhalen aan een breed publiek, bibliotheken zijn open en ontvankelijk voor hun bezoekers. Het binnen Europees verband bespreken van projecten waarbij een breed publiek actief deelgenoot wordt van democratie als levend erfgoedonderzoek moet resulteren in nieuwe samenwerkingsprojecten tussen de verschillende Europese erfgoedinstellingen. Uitgangspunt hierbij is de vraag wat er nodig is voor het onderhouden van de democratie als levend erfgoed en welke waarden daarvoor belangrijk zijn, bijvoorbeeld: tolerantie, een sterke rechtsstaat of persvrijheid.

De uitkomsten van het eerste onderzoek en de gerichte gesprekken tussen de Europese erfgoedinstellingen over democratie als Europees erfgoed en de rol van bibliotheken bij het uitdragen hiervan, vormt onderdeel van The Europe Challenge summit in de Openbare Bibliotheek Amsterdam op 3-5 juni 2026. Wat kunnen erfgoedinstellingen leren van bibliotheken om de democratie te bevorderen? Op welke manier kunnen zij een safe space bieden aan iedereen die wil participeren in de democratie als levend erfgoed? Hoe kunnen zij het maatschappelijke platform van bibliotheken benutten om samen met burgers aan het erfgoed van de democratie te werken? The Europe Challenge summit zal naar verwachting werken als katalysator voor het opzetten van nieuwe samenwerkingsprojecten tussen Europese erfgoedinstellingen en bibliotheken in de diverse Europese landen.

DutchCulture zal samen met een kennispartner de samenwerkingen tussen erfgoedinstellingen, bibliotheken en burgers gericht op democratie als levend erfgoed niet alleen kick-starten, maar ook monitoren, onderzoeken en hierover publiceren. Dit om de ervaringen en kennis te delen met een breed publiek, zodat iedereen hiervan kan leren om het waardevolle erfgoed van onze Europese democratie te blijven ondersteunen!

Voor de uitvoering van dit project werkt DutchCulture samen met European Cultural Foundation, ambassades van het Koninkrijk der Nederlanden in het buitenland en de Europese nationale instituten voor cultuur (EUNIC netwerk). We zijn nog bezig meer partners te betrekken. De adviseurs van Europese focuslanden en het Europa + Erfgoed programma van DutchCulture hebben veel ervaring met het ondersteunen van internationale samenwerkingsprojecten in Europa.