De erfgoedparticipatiecoach als werkwijze om vanuit de gemeenschappen te co-creëren met de erfgoedinstelling

Van een traditioneel bastion naar een community driven stadsmuseum

Initiatiefnemer: Maastricht Museum
Thema: Werkwijzen en wegwijzen

In 2023 werd Maastricht Museum nieuw opgericht als podium voor de zichtbare en onzichtbare verhalen van Maastricht. Het museum maakt onderdeel uit van Centre Céramique dat ook de Bibliotheek Maastricht, Cultuurmakers Maastricht (cultuurparticipatieplatform), Kaleidoscoop (cultuureducatieplatform) en het Natuurhistorisch Museum Maastricht omvat. Maastricht Museum wil verbinden door nieuwe en verrassende perspectieven op diverse Maastrichtse identiteiten te tonen. Net zoals bij vele andere musea vindt het participatief werken echter op projectniveau plaats. Terwijl participatie juist om structurele ruimte vraagt ten behoeve van het opbouwen van vertrouwen en het bieden van veiligheid in de continuïteit en samenwerking met gemeenschappen. Om participatie werkelijk betekenisvol en duurzaam te maken (structureel in te bedden in het museumbeleid), is het nodig de kennis en ervaring te borgen in een werkwijze die vraag-gestuurd werken verankert, zowel in het hart van Maastricht Museum als in het bredere erfgoedveld.

Maastricht Museum wil door middel van een Erfgoed participatiecoach structureel participatieruimte inbouwen én wil dit als werkwijze delen met het erfgoedveld. Dit naar analogie van de cultuurcoach bij hun zusterorganisatie Cultuurmakers Maastricht. Cultuurmakers is hét team binnen Centre Céramique dat zich bezighoudt met cultuurparticipatie in de breedste zin van het woord. Leden van het team zitten in de haarvaten van de stad en zijn op (eigen)wijze manier van betekenis voor de stad. De coaches zijn bruggenbouwers, verbinders, regisseurs, aanjagers, adviseurs, luisteraars en mogelijkmakers. Het Maastricht Museum wil door twee jaar lang ruimte te maken voor een Erfgoed participatiecoach die co-creatie op gebied van erfgoed aanzwengelt, deze functie uitwerken als werkwijze zodat deze ook door andere erfgoedinstellingen geadopteerd kan worden.

Maastricht kent flinke achterstanden wanneer het gaat om armoede en geletterdheid. Daarnaast is er een grote kloof tussen o.a. jong (ons ‘toekomstig kapitaal’) en oud (ons ‘levend geheugen’), expats en ‘echte’ Maastrichtenaren, maar ook bijvoorbeeld tussen Maastrichtenaren die in het centrum wonen en de Maastrichtenaar uit de kanswijken aan de stadsrand. Elk van deze doelgroepen brengt hun eigen sociaal-culturele achtergrond, maatschappelijke uitdagingen en kansen met zich mee. Hierbij zien we erfgoed als middel om te komen tot een duurzame en gezamenlijke sociaal-culturele dialoog. Erfgoed als verbinder, zowel ‘in huis’ als in de haarvaten van de stad (én dus vanuit de gemeenschappen).

Het vraagt maatwerk, tijd en vertrouwen om lokale erfgoedgemeenschappen die geen volwaardige stem in het cultureel erfgoedveld hebben, te bereiken. Daarnaast is het niet vanzelfsprekend voor klassieke museale medewerkers zoals conservatoren, projectleiders en programmamakers om dit op projectmatige manier naast hun bestaande taken te realiseren. Participatief werken vraagt om een doorlopende lijn met specifieke knowhow waarbij geïnvesteerd wordt in mensen en contacten. De Erfgoed participatiecoach is enerzijds een manier om het proces even belangrijk te maken als het resultaat, anderzijds een manier om transformatie binnen de klassieke manier van werken te bewerkstelligen. Hierbij wordt steeds vertrokken vanuit de vragen: Wie zijn de informeel georganiseerde erfgoedcommunities? Hoe kunnen deze bijdragen aan maatschappelijke vraagstukken, museale presentaties en/of publieke opinievorming? Hoe kunnen we op een gelijkwaardige manier samenwerken? En wat kunnen wij doen om hen een podium te bieden?

Om dit voor elkaar te krijgen vinden een aantal activiteiten plaats. Allereerst wordt de functie Erfgoed participatiecoach opengesteld naar analogie van de werkwijze van Cultuurmakers. Ook wordt zowel het netwerk van Cultuurmakers als de Bibliotheek Maastricht opengesteld om via de sociaal-culturele partners tot bij de communities te komen die we nu niet op het netvlies hebben. Daarnaast zal de Erfgoed participatiecoach landelijk onderzoek doen naar gelijkaardige functies en invullingen waarbij diverse musea benaderd worden om hun knowhow en ‘lessons learned’ te delen. De kennis hiervan wordt meegenomen naar de implementatiefase. Deze bestaat uit de begeleiding van minimaal 4 gelijkwaardige samenwerkingen die elk op hún manier bijdragen aan een maatschappelijk vraagstuk. Door het inventariseren van lokale erfgoedgemeenschappen, van materieel en immaterieel erfgoed en te kijken naar de actuele thema’s die spelen, zet de Erfgoed participatiecoach 4 lokale 'proeftuinen’ op. De presentaties van deze kunnen vorm krijgen als onderzoekstraject, collectie of publiekspresentaties. De initiatieven worden ondersteund door de aanwezige professionele expertise en infrastructuur van het Maastricht Museum en het partnernetwerk.

De Erfgoed participatiecoach werkt net zoals Cultuurmakers langs drie lijnen (Stadsbrede verknoping, Wijkgecentreerde initiatieven en Olievlek-principe) en via drie drie werkwijzen (Grassroots/bottom-up, Matchmaking/open armen en Samen verduurzamen). Experiment en proces staan hierbij voorop. Ter afronding van dit traject zullen informatiebijeenkomsten worden gehouden, waarin deelnemers en partners gevraagd worden hun kennis te delen via een voor hen relevante en nader te bepalen vorm. Deze kennis zal, samen met de opgedane kennis tijdens de rest van het traject, worden gebundeld en gedeeld met het erfgoedveld als werkwijze voor het erfgoeddomein. Onderwerpen in de kennisdeling zijn onder meer: ervaringen werken met een erfgoedcoach, belang van een dergelijke functie (coach, outreachadviseur, netwerker, e.d.) en de betekenis voor/de relatie met het sociale domein.

Met de werkwijze erfgoedparticipatiecoach wil Maastricht Museum vertrekken vanuit de samenleving. Zo geven we Individuen en erfgoedgemeenschappen structureel medezeggenschap over en invloed op de betekenisgeving van erfgoed en hoe dit kan worden getoond. Hiermee krijgen ze niet alleen een stem, maar ook een voet tussen de deur van het museum: een volwaardige plek aan de besluitvormingstafel, zodat ze een structurele plek kunnen claimen. Daarnaast wordt deze werkwijze ontwikkeld voor een bredere toepassing in het Nederlandse erfgoedveld: de functie van erfgoedcoach moet één-op-één kunnen worden geadopteerd door andere erfgoedinstellingen, zodat ook zij op een relatief eenvoudige manier structureel gemeenschapsgedreven kunnen werken.

Wij bouwen aan een museum waarin gemeenschappen mede-eigenaar zijn van het erfgoedverhaal. Dit doen we graag samen. Werk jij aan een vergelijkbare omslag, ben je benieuwd hoe wij dit aanpakken of werk je al op een gelijkaardige werkwijze en wil je die kennis met ons delen? Neem dan contact op – om kennis te delen, mee te denken of samen als partner op te trekken.