Fantoompijn en het gesprek over reconstructie

Initiatiefnemer: Academiehuis Grote Kerk Zwolle

Het Academiehuis verbindt, verrijkt en verwondert. Brengt woord, kunst, muziek én mensen samen. Zoals dat al meer dan zeshonderd jaar gebeurt. Het is een plek voor ontmoeting en inspiratie, dialoog en stilte, een podium voor vertellers en toehoorders, denkers en doeners. Plato's Akademeia in het Athene van toen is het Academiehuis in het Zwolle van nu. Het Academiehuis is open en vrij, voor jong en oud. Het Academiehuis heeft en geeft ruimte voor historie en heden, initiatief en innovatie. Voor educatie en zingeving, event en experiment. Samen met onze vrijwilligers zijn we steeds op zoek naar wat erfgoed doet met mensen en hoe we dat kunnen verbinden.

Absent heritage of wat doen we met fantoompijn?

In 1966 besloot een groep architecten en architectuurhistorici dat reconstructie van monumenten uitermate onwenselijk is. Zij legden dat vast in het Charter van Venetië. Zij deden dat in de geest van de tijd eenzijdig vanuit hun beroepsgroep. Nog steeds is dat echter een leidend principe in onze erfgoedpraktijk. Een gereconstrueerd monument is geen monument en komt al helemaal niet in aanmerking voor subsidie (SIM - Hoofdstuk 1.1, lid d). In Burum (FR) dachten ze daar anders over. In 2012 brandde hun 200 jaar oude molen helemaal af. De gemeenschap zette de schouders eronder en herbouwde de molen. In 2015 vroegen ze SIM subsidie aan die door de RCE is afgewezen; immers reconstructie. Dat werd een rel tot in de Tweede Kamer en minister Bussemaker haalde bakzeil; de Kamer gaf de mensen in Burum gelijk.

Fantoompijn

De molen in Burum was weg en dat deed pijn. Net zoals je pijn kunt hebben als dier of mens van het gemis van een ledemaat. Erfgoed is ook een ledemaat van ons leven. En vanuit een abstracte, professionele discipline kun je betogen dat "wat weg is, weg moet blijven". Maar de pijn blijft bij de bewoners, bij de samenleving.

Na de Tweede Wereldoorlog zijn honderden, duizenden monumenten in Europa weer opgebouwd, gereconstrueerd. Blijkbaar is er een brede behoefte sporen uit het verleden weer zichtbaar te maken. Het Charter van Venetië houdt daar te weinig rekening mee. Had het Verdrag van Faro toen bestaan, dan hadden ze vast een ander Charter gemaakt.

Doel van ons initiatief

Wat we wel willen bereiken is dat we als samenleving de vrijheid hebben om zelf te beslissen wat we met absent heritage willen doen. Dat daar ook een uitgestoken hand voor is van professionals. En als we het verhaal van dat verdwenen erfgoed in het zonnetje willen zetten, prachtig. En als we met kunstuitingen, verwijzingen of lichtbeelden dat verdwenen erfgoed willen herbeleven is dat geweldig. Maar als we vinden dat het herbouwd moet worden, moet dat ook fantastisch kunnen zijn en niet op voorhand haaks staan op Venetië.

We focussen dus op de kernwaarde: "Openstaan voor andere erfgoedopvattingen en meer ruimte bieden aan kennis van burgers voor de betekenis van erfgoed in het heden."

Wat gaan we doen?

In Nederland zijn genoeg voorbeelden van absent heritage. De Domkerk in Utrecht mist een groot deel van het schip, de Michaelskerk in Zwolle mist haar toren, er zijn tientallen molenrompen. En we kennen natuurlijk de volledige reconstructie van de Notre Dame. Rond de verloren toren in Zwolle zijn inmiddels een zestigtal ideeën vanuit de samenleving opgeworpen om dit absent heritage weer een plek te geven. Een tiental daarvan gaat over een gehele of gedeeltelijke reconstructie. We gaan verder met het toetsen van de beelden bij de bewoners en bezoekers van Zwolle over het verloren gegane erfgoed. Welke denkrichting is favoriet, hoe willen ze dat de toren weer beleefbaar wordt. We gebruiken daarbij de denkkracht van bv de Rijksbouwmeester (waar we al contact mee hebben) en andere initiatiefnemers die denken over en bezig zijn met verloren erfgoed. Op die manier willen we het gesprek over reconstructie vanuit alle professionele (erfgoed, architectuur, stedenbouw) en emotionele invalshoeken aanvliegen.

Dit project kan leiden tot een systeemverandering en maakt de erfgoedzorg meer Faro-conform. Inhoudelijk en qua subsidiering streven we naar herwaardering van het uitvoeren van reconstructies, in wat voor vorm dan ook.

Verdrag van Faro: we zien ons project als een belangrijke stap in de implementatie van Faro. De opvatting over reconstructie gaat iedereen aan. Kernwaarde twee is waaraan we bij willen dragen. We sluiten aan bij het thema 'waarderen' omdat we het brede gesprek willen over de bestaande en de te herstellen waarden van de plek. De opvatting van de bewoners en bezoekers is de sleutel. Wanneer een samenleving reconstructie ziet als erfgoed, dan is dat een factor die in de besluitvorming een rol moet spelen.

Tijdpad/financiën

Het Academiehuis heeft de fase gefinancierd van het ophalen van visies en ideeën uit de samenleving. De stap naar de emancipatie van het concept reconstructie zal deels via het Academiehuis en deels via een Faro subsidie lopen. Het Academiehuis vraagt € 50.000 subsidie als ondersteuning van het proces. Een gedetailleerde begroting zal in een volgende fase van deze subsidieronde beschikbaar zijn.