Terugblik Meerstemmige Methodiekenmiddag

Op dinsdag 11 februari vond de Meerstemmige methodiekenmiddag plaats. Een leerzame middag waar iedereen uit het erfgoedveld welkom was om kennis te maken met vier verschillende praktisch toepasbare methodieken. Tijdens deze middag lag de focus op participatieve besluitvorming en op gespreksvoering die ruimte biedt aan diverse perspectieven. Zo een 70 deelnemers hadden zich aangemeld om niet alleen theoretische inzichten op te doen, maar ook concrete tools mee te krijgen die direct toepasbaar zijn in het werkveld. Deelnemers konden workshops volgen over twee van de volgende vier methodieken:

• Emotienetwerken, onder leiding van Noortje Bot en Rosa Mul (Heritage Lab)
• Reframing Methode, onder leiding van Arjen Oenema en Minke Dijkstra (Reframing Studio)
• Morele Oordeelsvorming, onder leiding van Ruud Meij (Governance & Integrity)
• Deep Democracy, onder leiding van Margreet Hibma (senior adviseur, OCW)

Emotienetwerken
De workshop over Emotienetwerken begon met een korte introductie over erfgoed. De deelnemers
waren afkomstig uit diverse hoeken van het erfgoedveld: van de Koloniën van Weldadigheid tot het
Fonds voor Cultuurparticipatie en uiteraard ook vanuit de RCE. Het Heritage Lab lichtte de methode en haar achtergrond toe, waarna de deelnemers direct aan de slag gingen. In het midden van de ruimte lag een groot kruis op de grond dat een ‘tabel’ afbakende. Hierin konden deelnemers emoticons neerleggen die hun emoties
en reacties op een casus weergaven. De casus van de dag was Kasteel Ter Hooge. Aan de hand van foto’s en een korte tekst over het kasteel kregen de deelnemers informatie, waarna ze hun emoticons positioneerden in het tabel. Dit leverde uiteenlopende reacties op, variërend van negatief tot positief en van mild tot sterk.

Deelnemers lichtte toe waarom zij voor een bepaalde positie hadden gekozen en gaven ook aan deze toelichting van anderen heel waardevol te vinden. Deze toelichting verduidelijkte de positie en zijn dan ook noodzakelijk om anderen hun positie te begrijpen. Daarna legden de deelnemers hun emoties vast op papier met een stip in een tabel. Als hun mening veranderde naar aanleiding van het inzicht van een ander, verbonden ze hun eigen stip met die van de ander. Dit leidde tot boeiende gesprekken over emoties, associaties en persoonlijke voorkennis."Mijn stip verschoof niet per se door het historische verhaal, maar juist het hedendaagse perspectief riep veel meer bij mij op."

De gesprekken gingen in op onderwerpen als verantwoordelijkheid, compassie en wat er verteld wordt in de geschiedenisboeken. Vervolgens luisterden de deelnemers naar een fragment uit de podcast ‘Plantage van mijn voorouders’ van Maartje Duin, waarin familiegeschiedenissen en het koloniale verleden worden besproken. Ter afsluiting reflecteerden de deelnemers op de methode. Velen benoemden de veilige en open sfeer van de workshop. Het feit dat de methode niet gericht is op het overtuigen van de ander, draagt bij aan die sfeer.

Reframing Methode
De Reframing Methode draait om het nemen van verantwoordelijkheid voor een wenselijke toekomst. In plaats
van erfgoed als uitgangspunt te nemen, zet deze methode toekomstige uitdagingen centraal. Door na te denken over toekomstig gedrag en behoeften, worden nieuwe vertalingen gemaakt naar producten, beroepen, omgevingen of tentoonstellingen. Erfgoed wordt zo niet het doel op zich, maar een middel om maatschappelijke
vraagstukken aan te pakken.

Stap 1: Rollen aannemen
De workshop begon met een creatieve oefening waarin deelnemers een rol aannamen. Zij konden
zich bijvoorbeeld verplaatsen in een klimaatmigrant, een erfgoedadaptoloog, een ruimtelijk architect of zelfs in hun eigen kleinkind. Deze rollen hielden ze de hele workshop aan.

Stap 2: Bouwen aan de toekomst
Vervolgens maakten de deelnemers een mentale sprong naar het jaar 2050. De centrale vraag was:
Hoe kan cultureel erfgoed in de toekomst een betekenisvolle rol spelen?
Om tot antwoorden te komen, werd gewerkt met verschillende contextfactoren- ontwikkelingen die invloed hebben op onze samenleving en ons erfgoed. Met behulp van kaartjes onderzochten de deelnemers deze bouwstenen van de toekomst. Daarnaast reflecteerden ze op eigen bedachte casussen, zoals de relatie tussen erfgoed en migratie, of erfgoed en onderwijs.

Stap 3: De missie formuleren
Op basis van deze inzichten formuleerden de deelnemers een ideale toekomst. Hoe gedragen mensen zich in 2050? Welke waarden en behoeften spelen dan een rol? Dit werd samengevat in een missie, waarin werd vastgelegd hoe erfgoed kan bijdragen aan deze toekomstvisie.

Stap 4: Creatieve oplossingen ontwerpen
Met de missie als leidraad ontwikkelden de deelnemers innovatieve erfgoedoplossingen. Dit kon aan de hand van een conceptplan, maar kon ook in klei worden uitgedrukt. Hieruit ontstonden inspirerende visies, zoals een kasteel dat functioneert als sociaal knooppunt. De workshop was soms een uitdaging voor de deelnemers vanwege het feit dat het om een geheel nieuwe benadering ging. Dat in deze methode van je vraagt om stil te staan bij de veranderende maatschappij werd als zeer waardevol ervaren. Dit brengt nieuwe inzichten in het erfgoed van de toekomst.

Morele Oordeelsvorming

Tijdens de workshop over Morele Oordeelsvorming maakten de deelnemers kennis met een methode die je kan inzetten om op een gestructureerde manier tot een moreel overwogen besluit te komen, vooral in situaties waarin morele dilemma's spelen. De methode bestaat uit zeven stappen. Deelnemers doorliepen deze stappen aan de hand van een casus over het omstreden van Tuyll-monument bij het Olympisch Stadion.

Stap 1: Wat is de beslissing?
De deelnemers kregen twee perspectieven:
A. Ik adviseer het monument te verplaatsen naar een andere plaats.
B. Ik adviseer om het monument op de huidige plaats te laten staan.
En vulde voor zichzelf de volgende zin in: “Ik adviseer (A of B). Dat is moreel juist, ondanks bezwaar.....” De antwoorden werden plenair gedeeld.

Stap 2 : Wie zijn de betrokkenen?
De deelnemers identificeerden verschillende betrokkenen, zoals de eigenaar van het Olympisch Stadion, nabestaanden van de maker, en lokale bewoners.

Stap 3: Wie beslist?
Ruud benadrukt dat je zelf altijd beslist. Ook wanneer je niet zelf verantwoordelijk bent voor de uiteindelijke keuze, ben je wel aansprakelijk op het advies dat je geeft na het verloop van de stappen.

Stap 4: Welke informatie is nodig?
Ruud legde uit dat je in deze stap gaat achterhalen welke informatie je nodig hebt om tot een weloverwogen besluit te kunnen komen. Zijn er dingen die je nog duidelijker in kaart wil brengen?

Stap 5: Wat zijn de argumenten?
In kleine groepjes bedachten de deelnemers drie voor- en tegenargumenten voor het verplaatsen van het monument. Er kwamen uiteenlopende argumenten naar voren, zoals de mogelijkheid dat het monument een bedevaartsoord voor extreemrechtse groeperingen zou kunnen worden of dat het behoud van de locatie de waarde van het stadion als geheel zou ondersteunen.

Stap 6: Wat is de conclusie?
Er werd gedifferentieerd tussen drie onderdelen van de besluitvorming: het waarderen van rechten en belangen, het wegen van argumenten en de schadevermindering van de uiteindelijke beslissing. Bij het wegen van de argumenten werd het belang van rechten ten opzichte van belangen benadrukt: rechten wegen zwaarder dan belangen, omdat rechten niet geschonden mogen worden, terwijl belangen wel geschaad kunnen worden.
Ruud Meij legde uit dat normen en waarden geen universeel maatstaf voor moraliteit zijn, omdat deze tussen personen kunnen verschillen. Morele juistheid ontstaat wanneer je de ander recht doet. Hij gaf het voorbeeld van een kind dat een winterjas als recht heeft, maar het verlangen naar een dure jas valt onder het belang. De workshop benadrukte ook de waarde van cultureel erfgoed als mensenrecht, zoals vastgelegd in Artikel 27 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

Stap 7: Wat is mijn gevoel?
Als laatste stap kijk je reflecteer je hoe je je voelt bij de keuze. Een van de deelnemers stelde Ruud de vraag wat je doet als je er toch geen goed gevoel bij hebt. Zijn antwoord: dan ga je terug naar de eerdere stappen en kijk je of je iets kan den om dit gevoel te verzachten. De workshop bood een praktische benadering van hoe morele oordeelsvorming kan bijdragen aan het nemen van weloverwogen en ethisch verantwoorde beslissingen. De deelnemers kregen mee dat het maken van een moreel juist besluit niet alleen draait om het afwegen van argumenten, maar ook om het respecteren van de rechten van anderen en het zorgvuldig omgaan met belangen.

Deep Democracy
Margreet begon de workshop met een korte introductie waarbij zij ook stilstond bij de herkomst van n Deep Democracy en hoe deze methode zijn weg heeft gevonden in Nederland. De methode die zij hanteert is de Lewis-methode, die zijn oorsprong vindt in Zuid-Afrika. Deze methodiek legde zij uit aan de hand van de metafoor van de ijsberg. Een metafoor dat in de psychologie wordt gebruikt om het individu beter te begrijpen. Bij Deep Democracy staat de ijsberg symbool voer de groepsdynamiek. De ijsberg bestaat uit alles wat zich zichtbaar en onzichtbaar afspeelt binnen deze groep. Boven de waterlijn bevindt zich al het zichtbare en dus bewuste. Onder de waterlijn speelt zich van alles af, maar dit is niet vanzelfsprekend zichtbaar binnen de groep.
Deep Democracy gaat ervan uit dat de wijsheid en het potentieel onder de waterlijn zit. Deze methode is een manier om die onderstroom binnen groepen zichtbaar te maken en dus als het waren de waterlijn te laten zakken. Een belangrijk onderdeel van de workshop was de zogenaamde 'sabotagelijn'. Margreet en de deelnemers verkenden gezamenlijk wat er kan spelen wanneer iemand zich ongemakkelijk voelt met een besluit of opdracht. Dit kan zich uiten in verschillende gedragingen zoals grapjes maken, roddelen, vertragen, het staken van de activiteit, weglopen of gebroken communicatie. Door deze sabotagelijn te onderzoeken, kunnen we ons bewust worden van de mechanismen die onder de oppervlakte spelen en ze vervolgens aanpakken. Margreet legde ook de stappen uit die een centrale rol spelen in Deep Democracy. Het volgen van deze stappen zorgt ervoor dat hetgeen wat zich onder de waterlijn afspeelt toch zichtbaar wordt. Het zorgt ervoor dat de stem van de minderheid gehoord wordt en meegenomen kan worden in het besluitvormingsproces. De vier stappen zijn:
1. Verzamel alle invalshoeken – Zorg ervoor dat alle perspectieven binnen de groep worden gedeeld.
2. Ga op zoek naar de ‘nee’ – Vraag expliciet naar wat mensen ervan weerhoudt om akkoord te gaan met het voorstel.
3. Spreid de ‘nee’ – Zoek naar anderen die dezelfde bezwaren hebben, om te kijken of dit een bredere kwestie is.
4. Benut de wijsheid van de minderheid – Zoek naar de waarde in de afwijkende meningen en neem deze mee in het besluit.

Margreet benadrukte dat Deep Democracy heel erg gaat over het verkennen van de polariteiten binnen de groep. Hierbij noemde ze enkele technieken, zoals 'pijlen gooien' en ‘sharing and dumping’. Vanuit de groep kwam de vraag of deze methodiek ook toepasbaar in situaties waarbij het doel niet is om tot een besluit te komen, maar slechts om alle perspectieven boven tafel te krijgen. Dat is het geval. Je kunt er dan voor kiezen om slechts de eerste 3 stappen te volgen. Deze methode biedt niet alleen een manier om tot besluitvorming te komen, maar ook om diepere, vaak verborgen dynamieken binnen groepen te begrijpen en te benutten. Een belangrijk inzicht uit de workshop was dat het als facilitator essentieel is jezelf kwetsbaar en open op te stelen. Door dit als facilitator te doen geef je ruimte aan de deelnemers om te volgen. Margreet gaf zelf het voorbeeld door persoonlijke ervaringen te delen, wat de sfeer van de workshop extra versterkte. Het ging niet alleen om de methode, maar ook om het tonen van echte verbinding en begrip binnen de groep.

Reflectie
De methodiekenmiddag bood een leuke kans om een indruk te krijgen van verschillende
methodieken voor participatieve besluitvorming en gespreksvoering. De hoop is dat de deelnemers wegliepen met praktische handvaten die toepasbaar zijn in het werk en/of inspiratie om verder te verdiepen in 1 of meerdere methodes. Elke methode heeft zijn eigen kracht en geschikte moment van toepassing. Met de methodiekenmiddag hoopte we mee te geven dat er voor elke complexe situatie waarbij verschillende belangen spelen een methode toe te passen is.