Het Verhaal van Hilversum, een verhaal met effect

Initiatiefnemer: werkgroep ‘Het Verhaal van Hilversum’ - Birgit Dulski (Nibe/Nyenrode), Hans Kars (Bureau Mens Merk en Ruimte), Annette Koenders (gemeente Hilversum), Harm Jan Korthals Altes (bureau Crime Free Cities)
Thema: Dynamische leefomgeving

Vooraf
Hilversum is de stad van architect-stedenbouwkundige Willem Marinus Dudok. Hij bracht het idee van de Tuinstad, zoals in 1902 in Engeland gelanceerd door Ebenezer Howard, in Hilversum in de praktijk. Onder zijn leiding zijn in de periode 1915-1955 wijken en gebouwen met een hoge erfgoedkwaliteit ontstaan. In Hilversum is mede daarom vanuit de gemeente en andere organisaties veel aandacht voor behoud en bescherming van erfgoedkwaliteit. Een van de initiatieven in die sfeer vanuit de gemeente is het project Het Verhaal van Hilversum, gestart in 2023.

Het project draagt de naam 'het Verhaal van Hilversum' omdat voor elke wijk het eigen fysieke én sociale verhaal wordt achterhaald en weergegeven. Het betreft verhalen over de betekenis van het erfgoed, zowel in het verleden, het heden alsook in de toekomst. Het betreft authentieke verhalen die gaan over het leven met, het aanschouwen van en het gebruiken van erfgoed. De verhalen maken de betekenis van het erfgoed in de tijd en in de ruimte zichtbaar. Het is het literaire verhaal van het erfgoed. Het ophalen van deze verhalen gebeurt met en voor de bewoners van de wijk. Het meedenken, meebeslissen en meebeheren van en door bewoners is een essentieel onderdeel van het maken en bestendigen van het verhaal van de erfgoedkwaliteit van Hilversum.
Er zijn inmiddels binnen het lopende project ruim 2.000 verhalen van de inwoners opgehaald. Nu is het moment gekomen om in een vervolgproject te gaan kijken wat dit betekent voor erfgoed en ruimte. Hoe kunnen de verhalen van de inwoners ingezet worden voor behoud, versterking en ontwikkeling van de stad? Hoe kan dit op een zodanige manier dat we de inwoners blijvend betrokken houden? Hoe kunnen we de plannenmakers en beslissers bereiken en binden?

Vervolgproject
We willen een methodiek ontwikkelen om vanuit de beschikbare verhalen van bewoners van Hilversum de betekenis van plekken en de plekken van betekenis boven water te halen. Een methodiek die zowel de diepte in gaat als die uitvoerbaar is uit oogpunt van tijd, geld en moeite. De methodiek die eruit komt zal het karakter hebben van etnografisch onderzoek. Een kwalitatieve onderzoeksmethode met verschillende varianten die oorspronkelijk uit de antropologie afkomstig is. Belangrijk is dat de onderzoeker zich daadwerkelijk verdiept in de natuurlijke omgeving van de te onderzoeken groep. De culturele en sociale context van de groep speelt in het onderzoek een grote rol. Hedendaags etnografisch onderzoek borduurt voort op het gedachtegoed van Levinas over ‘de Ander’, waarbij de nadruk erop ligt dat je niet te makkelijk moet denken dan je ‘de Ander’ kunt begrijpen en van alles voor hem/haar kunt invullen. Vanuit deze methode kunnen na een tijdje ‘lerende netwerken’ ontstaan, waarvan die openheid voor ‘de Ander’ een van de grondslagen is.

De methodiek die we ontwikkelen gaat verder dan alleen een omschrijving van een goede manier om verhalen te verzamelen en analyseren. De methodiek zal ook handvatten aanreiken om het fysieke verhaal van erfgoedwaarden te koppelen met het sociale verhaal, dat wil zeggen met de verhalen van de inwoners. Ook zullen er handvatten worden aangereikt om de plannenmakers en beslissers in het ruimtelijk domein te bereiken en te beïnvloeden. Uiteindelijk gaat het ons allemaal natuurlijk om borging van erfgoedkwaliteit.

Input gevraagd!
We nodigen iedereen die verhalen van bewoners heeft verzameld uit om te reageren via het prikbord. We kunnen dan bekijken of het zinvol is om onze methodiek erop los te laten en de opbrengst te gebruiken om deze verder te verfijnen. En met onze samenwerkingspartners delen we de inhoudelijke opbrengst van de verdiepingsslag die met het door hen ter beschikking gestelde materiaal is bereikt.

Doelstellingen
Het blijvend betrekken van inwoners bij erfgoedbescherming is een belangrijke doelstelling, maar daarnaast willen we de plannenmakers en beslissers in het ruimtelijk domein bereiken. We willen dat erfgoed een groter gewicht gaat krijgen in bijvoorbeeld een beeldkwaliteitsplan voor een wijk, in het Omgevingsplan dat voor Hilversum wordt opgesteld, in de Woonvisie en in andere beleidsdocumenten. We willen dat het Verhaal van Hilversum gehoord wordt door partijen die de plannen voor de wijken, gebouwen, erven en openbare ruimten maken. Dat zijn de gebiedsontwikkelaars en de ontwerpers bij de gemeente en de initiatiefnemers voor bouwprojecten vanuit de markt. We willen de effecten van het Verhaal van Hilversum terugzien in de kwaliteit van die plannen. Daarom draagt het vervolgproject de ondertitel ‘een verhaal met effect’.

We willen partijen die met de erfgoedkwaliteiten van gebouwen, erven en openbare ruimten in de Hilversumse wijken te maken krijgen bereiken, betrekken en beïnvloeden in hun denken, handelen en beslissen. Daarvoor willen we een werkwijze en een wegwijzer ontwikkelen.

We willen binnen deze werkwijze een procesmodel ontwikkelen dat de stappen aangeeft om:

• Erfgoedkwaliteiten in kaart te brengen, zowel fysiek als sociaal (het verhaal van Hilversum én de Hilversummers weergeven);
• Het verhaal over de fysieke kwaliteiten te koppelen met het sociale verhaal;
• Partijen die aan de slag zijn of gaan met de fysieke leefomgeving in de Hilversumse wijken vroegtijdig in kaart te brengen;
• Partijen kennis te laten maken met het Verhaal van Hilversum en te zorgen dat ze er binding mee krijgen;
• De inwoners blijvend betrokken te houden bij het Verhaal van Hilversum.

Kennisdeling
Alles wat we voor de Hilversumse praktijk gedaan en geleerd hebben, willen we ter beschikking stellen voor partijen die in andere gemeenten aan de slag zijn met de borging van erfgoedkwaliteiten in wijken en dorpen.

Concreet gaat het bij die kennisdeling om:

• De beschrijving van de verschillende kwalitatieve onderzoeksmethoden die we hebben toegepast in het project en de manier waarop we daaruit een centrale methodiek hebben ontwikkeld. Een methodiek die breed toepasbaar is en die de beste resultaten geeft tegen een zo gering mogelijke inzet van tijd, geld en moeite. We beschrijven de centrale methodiek in zijn werking, toepasbaarheid, de vaardigheden die van onderzoekers vereist worden en de kosten waar je op moet rekenen uitgedrukt in tijd, geld en moeite. We omschrijven hoe je de koppeling kunt maken tussen het fysieke en het sociale verhaal.
• De werkwijze met het procesmodel om de plannenmakers en beslissers in het ruimtelijk domein te bereiken en te betrekken bij de erfgoedverhalen van de inwoners. En ook omgekeerd: inwoners blijvend betrokken houden bij het Verhaal van Hilversum, en hoe daar verder mee omgegaan wordt in planprocessen.