Hoe kan je als burger zelf opgraven? Of: heeft de keizer wel kleren aan?

Beste lezer,

Eens, niet zo lang geleden, betrapte ik mezelf op het geven van een uiterst merkwaardig advies:

Er was een organisatie die graafwerkzaamheden wilde uitvoeren waarvoor geen archeologische verplichtingen golden in het bestemmingsplan. De aannemer kon dus zonder omgevingsvergunning aan de slag. "Maar", zei de eigenaar tegen mij, "het lijkt mij leuk er uit eigen nieuwsgierigheid en betrokkenheid op mijn leefomgeving, toch een paar archeologische coupes te zetten en vondsten apart te houden. Kan dat?"
Wauw, een burger kwam hier zelf tot een gedachte die wij als archeologen alleen maar kunnen aanmoedigen...toch? Maar wat volgde was het vreemdste advies dat ik ooit heb gegeven aan een geïnteresseerde burger: "DOE HET NIET!"

..want onder de huidige Erfgoedwet is opgraven zonder certificaat een misdrijf. Wie de intentie heeft cultureel erfgoed op te graven, is strafbaar onder Artikel 5.1 of kan via een verplichting tot conservering van vondstmateriaal alsnog op kosten gedreven worden, zelfs - en daar zit een pijnpunt - als de overheid op voorhand heeft aangegeven niet geïnteresseerd te zijn, dan wel het 'geen erfgoed te vinden'. Lees zelf maar na...

Het Kaderverdrag van Faro stelt dat groepen in de samenleving toegang moeten hebben tot, en zeggenschap over hun eigen erfgoed. Dit grenst aan een mensenrecht en mag een overheid niet verhinderen. Het bovenstaande voorbeeld zie ik daarom als aanwijzer van een levensgroot knelpunt voor beleidsmakers. 'Al is de burger nog zo snel, de Erfgoedwet achterhaalt haar uiteindelijk wel', en ondertussen zitten de provinciale erfgoedhuizen met de handen in het haar over hoe het toch komt dat lokale archeologiewerkgroepen al jaren vergrijzen en opgeheven worden...

Terwijl de paradox is dat een deel van de sector er nog altijd stellig van overtuigd is dat de huidige wet wel ruimte genoeg biedt voor burgers om zelf op te graven.

"Nou, dat zullen we dan nog wel eens zien!", dacht ik, "Bestaat die ruimte werkelijk? Of verhindert de huidige, nog niet op Faro afgestemde wet, de burger tot in het absurde de toegang tot de allerleukste en meest diepgaande, verstrekkende erfgoedpraktijk die er maar bestaat?"

Ik verzon een list om te zien of de keizer eigenlijk wel kleren aan heeft. Ik voerde als onderdeel van de Faro knelpuntenverkenning - als burger - een opgraving uit die alle regels overtrad...en toch legaal is - maar je zou ook kunnen zeggen: die geen enkele regel overtrad, maar toch illegaal is....- om de werking van het systeem te toetsen.

En dus:

1. Zocht ik een onderzoeksgebied met een hoge archeologische verwachting op de stuwwal
2. Groef daar een proefput van ruim dieper dan de vrijstellingsgrens van 30 cm -Mv met de intentie vondsten te doen.
3. Dit deed ik zonder certificaat, noch in verenigingsverband op een vrijgegeven gebied (zie Artikel 2.3 BEA)
4. Ik groef daarbij vondsten en sporen op die (bijna) onweerlegbaar deel zijn van het cultureel erfgoed als beoogd in artikel 5.1 en 5.3 van de Erfgoedwet.
5. En tot slot gaf ik mezelf aan bij de Erfgoedinspectie...

....en beet vervolgens twee weken lang op mijn nagels in afwachting van het antwoord...

Is er werkelijk ruimte in de wet?

Al snel kwam ik er achter...

....min of meer kwam ik er achter...

....of toch niet..

...of wel ofzo....

...of misschien is dat wel precies waar het om gaat...

...nou weet je, oordeelt u zelf maar...

Want hoe het afliep, kunt u lezen in mijn rapportage die door velen al werd aangeprezen als heerlijk leesvoer voor bij de kerstboom.

Hartelijke groet en alvast goede feestdagen.

Jobbe Wijnen