Het Verdrag van Faro in de praktijk - interview met Lorna Cruickshanks en Robin Raaijmakers

Wat betekent het Verdrag van Faro voor de Nederlandse erfgoedzorg, wat is erfgoedparticipatie nu precies en hoe kun je ermee aan de slag? Die vragen staan centraal in een gesprek met Lorna Cruickshanks, participatiespecialist en Robin Raaijmakers, programmamedewerker erfgoed & participatie. Beiden werken bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. In verschillende rollen waren zij betrokken bij de erfgoedparticipatielabs, die Lorna in opdracht van de ErfgoedAcademie in 2020 en 2021 organiseerde. Robin nam deel aan een van deze labs vanuit haar functie van beleidsmedewerker erfgoed bij de Gemeente Oss.

In het Verdrag van Faro, getiteld 'De waarde van het cultureel erfgoed voor de samenleving', staat de mens in relatie tot het erfgoed centraal. Naast de aandacht voor het behoud van erfgoed en de kwaliteit van erfgoedzorg komt nu het perspectief van de burger nadrukkelijk in het vizier. Erfgoed biedt een ingang om met elkaar in gesprek te gaan, om de aandacht te richten op het welzijn van de medemens, wederzijds begrip en op een inclusieve samenleving. Daarom is Faro niet alleen voor erfgoedambtenaren interessant, maar ook voor ambtenaren uit het sociale en het ruimtelijke domein.

Waarom is erfgoedparticipatie juist nu belangrijk?

Lorna: De roep om mee te mogen en kunnen doen, komt steeds meer vanuit de samenleving. Met name georganiseerde groepen en gemeenschappen zijn zelfbewust bezig met erfgoed en laten van zich horen. Soms zijn burgers al bezig met erfgoed, maar geven ze er andere woorden aan. De term erfgoed is bij veel mensen niet bekend. Erfgoedparticipatie is een zoektocht naar manieren om de mens, de burger centraal te stellen in de omgang met erfgoed. Participatief werken begint bij het willen begrijpen van elkaar. In de erfgoedparticipatielabs van 2020 en 2021 leerden deelnemers hoe ze participatief werken als vanzelfsprekend onderdeel kunnen integreren in hun manier van werken en denken en in hun dagelijks omgang met erfgoed.

Wat hebben gemeenteambtenaren nodig om erfgoedparticipatie te organiseren?

Robin: Dat verschilt per ambtenaar en per gemeente. Het is heel persoonlijk. Bovendien is erfgoedparticipatie niet te vatten in een set van regels die je leert toe te passen. Om vat te krijgen op de materie gingen de deelnemers in de eerdere labs aan de slag met het in kaart brengen van de aard van hun organisatie, wie ze zijn als persoon, welk vraagstuk er ligt in hun eigen gemeente en welke rol ze hebben.

Lorna, wat heb jij als organisator en begeleider geleerd van de eerdere erfgoedparticipatielabs?

Ik had al ervaring met erfgoedparticipatie toen ik in Londen werkte met verschillende gemeenschappen bij musea. Door het begeleiden van de labs waar de ervaringen van de diverse deelnemers en hun specifieke werksituaties besproken werden, heb ik meer zicht gekregen op de bouwstenen van participatie en wat de kern van participatie is: verbinding, relaties. De eerdere labs hebben veel input opgeleverd om erfgoedparticipatie te gaan implementeren. Er is een visie ontwikkeld, er is een taal om over Faro te spreken. We hebben een scherper beeld van wat nodig is. Participatie is nog steeds een zoektocht, maar we hebben nu kernbegrippen om het proces te beschrijven, weten welke soft skills nodig zijn en er zijn tools ontwikkeld. Dit alles is vastgelegd als bijdrage aan de Uitvoeringsagenda Deel I. Op het digitale platform Faro is veel praktisch informatie en een schat aan inspirerende praktijkvoorbeelden te vinden.

Robin, jij was destijds erfgoedmedewerker bij de gemeente Oss. Hoe heb jij als deelnemer het erfgoedparticipatielab ervaren?

Het leukst was het om samen dingen te ondernemen. En heel leerzaam op het punt van het spanningsveld tussen de leefwereld van de burger en de systeemwereld van de ambtenaar. De labs hebben mij bevestigd in wat ik voelde maar nog niet scherp had. Vertrouwen is heel belangrijk, vraag mensen op tijd erbij en niet achteraf. Dat zijn voorwaarden om participatie een kans te geven.

Wat heeft het de gemeente Oss opgeleverd dat jij hebt deelgenomen aan een erfgoedparticipatielab?

De erfgoedvisie is participatief opgesteld. Er was al een begin gemaakt, maar daarbij was niet altijd goed gecommuniceerd met het lokale erfgoedveld. Hierdoor speelden er al wat frustraties, maar door weer in gesprek te gaan en meer ruimte te creëren voor participatie, werd dat opgelost en raakten de betrokken partijen (waaronder vertegenwoordigers van de Heemkundekringen in de meer dan 20 kernen en vestingstadjes rond de stad Oss) enthousiast over het proces, de ontwikkelde visie en het vervolg in de uitwerking. Dat mensen uitgenodigd werden deel te nemen aan het gesprek over de toekomst van hun erfgoed, werd zeer gewaardeerd en zorgde voor verbinding.

Heb je als oud-gemeenteambtenaar een advies aan gemeenteambtenaren?

Er is geen blauwdruk voor erfgoedparticipatie. Richt je op het opbouwen van relaties. Ga zorgvuldig om met verwachtingen en besteedt aandacht aan goede communicatie. Ga op zoek naar de kennis bij de inwoners. Ik merkte dat inwoners in Oss heel veel weten over hun erfgoed. Dat is een waardevolle, extra informatiebron en deed me nog meer beseffen dat erfgoed niet van de gemeente is, maar van de gemeenschap. Het helpt om kleine successen te vieren. Daardoor groeit het vertrouwen bij bestuur, politiek en inwoners.

Erfgoedparticipatie in de praktijk voor ambtenaren
De ErfgoedAcademie onderzoekt op dit moment de mogelijkheden om in het voorjaar van 2024 nieuwe erfgoedparticipatielabs, speciaal voor gemeente- en provincieambtenaren te organiseren. Een unieke kans om veel te leren over erfgoedparticipatie, een eigen casus uit te werken en een netwerk op te bouwen onder collega-ambtenaren.

Als je geïnteresseerd bent in mogelijke Erfgoedparticipatielabs 2024, een leertraject van 8 maanden, laat dan hier je gegevens achter.

Dit interview is op 16 oktober 2023 verschenen in de Erfgoedstem.