Archeologie: Publieksbereik en participatie speerpunt in advies Raad voor Cultuur

"Publieksbereik is geen sluitstuk, maar de basis van het bestel, het fundament voor draagvlak en betrokkenheid."

Op 18 mei 2021 is de Raad voor Cultuur gevraagd advies uit te brengen in het kader van de evaluatie van de Erfgoedwet op het onderdeel archeologie. In de adviesaanvraag, tot stand gekomen in nauwe samenwerking met betrokkenen uit het archeologisch werkveld, wordt aangegeven dat er behoefte is aan een blik op het archeologisch bestel vanuit een breed en onafhankelijk perspectief.

Uitdagingen
In de adviesaanvraag worden de uitdagingen geschetst waarvoor de archeologiesector zich gesteld ziet. Als gevolg van de energietransitie en de voorgenomen woningbouw zijn vele ruimtelijke ontwikkelingen te verwachten die een grote druk op het archeologisch bodemarchief zullen leggen. De sector zelf bestaat uit veel verschillende spelers met uiteenlopende belangen die opereren in een systeem van sterk gedecentraliseerde verantwoordelijkheid en gereguleerde marktwerking.

Commissie
De raad heeft een commissie ingesteld die dit advies heeft opgesteld. De commissie stond onder voorzitterschap van Alexander Rinnooy Kan en had als leden Cateautje Hijmans van den Bergh, Daan Raemaekers, Ellen Schindler en Martijn van der Steen. Het secretariaat van de commissie werd gevoerd door Annet Pasveer.

Evaluatie Erfgoedwet
Aanleiding voor de adviesaanvraag is de evaluatie van de Erfgoedwet. Daarnaast nam in juli 2019 de Tweede Kamer een motie aan van de leden Beckerman c.s. waarin de regering werd verzocht om – vooruitlopend op de evaluatie van de Erfgoedwet – het onderdeel archeologie apart te evalueren. Reden hiervoor was dat zowel de Raad voor Cultuur als de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed knelpunten signaleerden in de uitvoering van de Erfgoedwet, waaronder:

• Gemeenten die hun taken nu niet goed of niet goed genoeg (kunnen) uitvoeren terwijl zij er met de Omgevingswet nog nieuwe taken bij krijgen;
• De kwaliteit van archeologisch onderzoek uitgevoerd door archeologische bedrijven die onder druk staat;
• De archeologie die onvoldoende zichtbaar is bij een breed publiek.

Verder verzocht de Kamer om de evaluatie breed en samen met de archeologiesector uit te voeren en om een internationale vergelijking te maken. Dit is gebeurd, en de onderzoeken die zijn uitgevoerd zijn als bijlagen bij de adviesaanvraag gevoegd.

In de adviesaanvraag aan de raad worden vragen gesteld over de vier thema’s die naar voren zijn gekomen uit de onderzoeken en uit de gesprekken met het veld:

1. De kwaliteit van archeologisch onderzoek;
2. De rol van het bevoegd gezag;
3. De werking van de archeologische (arbeids)markt;
4. Publieksbereik en participatie

Daarbij worden twee hoofdvragen gesteld: “Wordt de met de Erfgoedwet beoogde opbrengst ten aanzien van het behouden, onderzoeken en beleven van archeologisch erfgoed in voldoende mate gerealiseerd?” en “Is het realiseren van deze opbrengst voldoende geborgd in het licht van de grote ruimtelijke opgaven van de komende jaren?”

De raad heeft de adviesvraag breed opgevat. De thema’s die in de sector spelen reiken verder dan de Erfgoedwet; zij betreffen het hele archeologie‐ bestel. De indeling in thema’s is begrijpelijk, maar in het denken over de structuur van het archeologiebestel zijn ze niet los van elkaar te zien. Op verschillende manieren grijpen zij in elkaar en hebben zij invloed op elkaar. Zo is de rol van het bevoegd gezag en de werking van de archeologische (arbeids)markt voorwaardenscheppend voor de kwaliteit van archeologisch onderzoek, en is publieksbereik geen sluitstuk, maar de basis van het bestel, het fundament voor draagvlak en betrokkenheid.

Bij het opstellen van voorliggend advies heeft de raad de talrijke onderzoeken, brieven en zienswijzen bij de adviesaanvraag betrokken, alsook een aanvullend onderzoek door de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en gesprekken met externen.