Digitaal co-waarderen in Almere: met een app de Post 65-buurt door

Om participatie door bewoners en anderen rondom Post 65-erfgoed te vergemakkelijken, ontwikkelde TU Delft de app WijkWijzer. Een van de pilotgemeenten was gemeente Almere. Het gebruik van de app leverde een karrevracht data op, die niet alleen ondersteuning biedt bij het eigen erfgoedbeleid, maar ook helpt bij gemeentelijke planvorming, herontwikkeling en renovatie.

Door Annette Wiesman

Hoe waarderen we jong erfgoed en hoe betrekken we inwoners daarbij? Universitair docent Lidwine Spoormans van TU Delft zette het project Co-waarderen door Digitaal Participeren op, waarbij inwoners lopend door de wijk met een app hun gebouwde omgeving kunnen waarderen. Vijf wijken in verschillende gemeenten, waaronder Schoolwerf en de Bouwmeesterbuurt in Almere, deden mee. Vanwege de diversiteit van haar erfgoed was Almere een logische projectpartner: de oudste woningen van deze jonge gemeente dateren uit 1975.

Post 65-iconen
Woningen gebouwd in de periode na 1965 worden nog niet altijd even positief gewaardeerd, terwijl zij vaak wél betekenisvolle plekken zijn voor wie er woont, vertelt Julia Dorenbos, beleidsadviseur Monumenten in Almere. ‘Veel erfgoedbeleid wordt top-down ontwikkeld, maar wij willen al langer weten wat er gebeurt als je aan inwoners zélf vraagt wat zij belangrijk vinden.’ Het TU-project sloot goed aan bij de erfgoednota Almere: New Town met historie (2022) over Post 65-erfgoed, waarin twee nieuwe criteria werden geïntroduceerd als aanvulling op het traditionele waardestellend onderzoek: identiteit- en belevingswaarde. In 2016 had de gemeente al met de provincie Flevoland onderzocht welke objecten, structuren of landschappen volgens de inwoners de Post 65-iconen van Almere zijn. Die publieksinventarisatie werd aangevuld met inbreng van erfgoeddeskundigen. ‘Veel gemeenten hebben geen Post 65-beleid’, zegt Dorenbos. ‘Bij ons is het participatieproces daar al jaren een vast onderdeel van. Daarin zijn we pionier.’

WijkWijzer
Almere voerde al eerder lokale participatietrajecten uit rondom De Voetnoot, de Begraafplaats in Almere Haven en Goede Rede Kerkcentrum. Straatgesprekken, enquêtes en persoonlijke verhalen leverden de eerste waardevolle inzichten op over de betekenis die bewoners geven aan de plekken in hun omgeving. Met de WijkWijzer – onderdeel van een landelijk onderzoekstraject van TU Delft in het kader van de Faro Uitvoeringsagenda van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) – werd de volgende stap gezet. Bewoners van de Schoolwerf en de Bouwmeesterbuurt liepen een route door hun wijk en gaven digitaal aan wat zij er belangrijk aan vonden. Dat deden ze aan de hand van smileys, open vragen en een toelichting met foto’s. De tool hielp hen te reflecteren met vragen over de buurt, omgeving, woning, gebruikte materialen en ornamenten. ‘Door die waarden te combineren met de professionele blik van erfgoedexperts, krijg je een bredere basis voor het beoordelen van erfgoed en het ontwikkelen van beleid’, aldus Dorenbos.

Positief
De bevindingen: in de wijk Schoolwerf, de eerste wijk van Almere, blijken inwoners veel waarde te hechten aan de hofjesstructuur en de mogelijkheden die het hofje biedt om te spelen en elkaar te ontmoeten. Ook noemen veel bewoners herinneringen aan de begintijd van Almere, de pioniersgeschiedenis of hun persoonlijke familiegeschiedenis. In de Bouwmeesterbuurt uit eind jaren ’80, een mix van rijtjeshuizen en hoekwoningen, springt het groen eruit: de plantsoenen, de vaart en het polderlandschap worden gewaardeerd om hun weidsheid en uitzicht. Ook het kleurgebruik van de houten gevels, geïnspireerd op Scandinavische woningbouw, vinden bewoners karakteristiek – al zijn er volgens Dorenbos wel opmerkingen over het benodigde onderhoud. Bovenal waarderen mensen dat ze hier een goed eigen huis met tuin kunnen bewonen. ‘Mensen zijn positiever over deze buurten dan je denkt.’

Eerste monumenten
Een participatieverslag met een analyse van de resultaten uit straatgesprekken, online enquêtes én van tools zoals de WijkWijzer wordt meegenomen bij elk collegevoorstel voor de aanwijzing van een gemeentelijk monument. Op die manier heeft de gemeente Almere inmiddels al zes gemeentelijke monumenten kunnen aanwijzen. Een van de eerste monumenten is Goede Rede Kerkcentrum (1979), de oudste kerk van Almere. Een videograaf maakte destijds een compilatie van de verhalen van inwoners, die diende als onderbouwing. Uit de al genoemde participatieverhalen rondom de begraafplaats en aula in Almere Haven (die waarschijnlijk als monument worden voorgedragen) bleek dat veel inwoners deze plek van grote betekenis vinden – een betekenisvolle omgeving die nauw verbonden is met de identiteit, geschiedenis en ontwikkeling van de stad. ‘Nog voordat Almere bewoond werd, werd nagedacht over dit soort voorzieningen’, vertelt Dorenbos. ‘De begraafplaats werd in 1976 opgeleverd, vóór de stad tot ontwikkeling kwam. Een van de eerste inwoners vertelde dat toen de eerste uitvaart plaatsvond, alle toenmalige bewoners aanwezig waren. Dat soort verhalen brengen monumenten tot leven.’

Wijken vergelijken
Alle uitkomsten van het TU Delft-project – met gegevens uit wijken in Almere, Utrecht, Zoetermeer en Delft – worden geanalyseerd en gepubliceerd. Ze kunnen op verschillende manieren worden gebruikt. Interessant, vindt Dorenbos bijvoorbeeld, om de karakteristieke materialen, woningtype, gebruiksperspectief en straten te kunnen vergelijken met elders in Nederland. Aan de hand van de uitkomsten kunnen verder waardekaarten worden opgesteld, die extra informatie bieden bij herontwikkelingsopgaven en bij het Omgevingsprogramma. ‘Landelijk wordt er veel Post 65-erfgoed gesloopt’, zegt Dorenbos. ‘Dit project kan helpen om de kwaliteiten van dit type wijken beter in beeld te krijgen, ze te beschermen en te behouden. Om de identiteit van Post 65-wijken te behouden, zoals bij ons Schoolwerf en de Bouwmeesterbuurt, moeten we zorgvuldig omgaan met de aanwezige cultuurhistorische waarden.’

Stem geven
De data kunnen breder worden ingezet dan alleen voor erfgoedbeleid, zoals bij vraagstukken op het gebied van sociale cohesie, de woningvoorraad en de energietransitie. Woningcorporatie Ymere wil in samenwerking met TU Delft de opbrengsten gaan gebruiken bij de renovatie van haar bezit, omdat die informatie geven over knelpunten en kansen. Maar vooral helpt het project de gemeente om participatie in de geest van het Verdrag van Faro mogelijk te maken, benadrukt Dorenbos. ‘Burgers hebben het recht om betrokken te worden. Erfgoed krijgt pas betekenis door de waardering en verhalen van bewoners. Dit project geeft inwoners op een laagdrempelige manier een stem.’

Links

• De app Wijkwijzer: wijkwijzer.tudelft.nl
• Het Faro-project Co-waarderen door Digitaal Participeren: faro.cultureelerfgoed.nl/thoughts/2203