Doof erfgoed in nieuws

Initiatiefnemer: Turkoois
Thema: Archieven

De geschiedenis van de Nederlandse dovengemeenschap is rijk, maar grotendeels onzichtbaar. Sinds de oprichting van de eerste dovenschool in 1790 ontstond een culturele gemeenschap met een eigen visuele taal: de Nederlandse Gebarentaal (NGT). Pas in 2021 kreeg deze taal wettelijke erkenning - een late mijlpaal die de structurele uitsluiting van doof erfgoed weerspiegelt.

Doof erfgoed is visueel van aard en leeft in gebaren, verhalen en gedeelde ervaringen. Toch werd de beeldvorming over doven tot ver in de twintigste eeuw gedomineerd door medisch-horende perspectieven, vastgelegd in tekst of audio - ontoegankelijk voor de gemeenschap zelf. Nieuwsberichten over doven zijn vaak stereotiep en geschreven zonder kennis van de cultuur. Hierdoor is erfgoed vaak versnipperd, slecht gelabeld en niet vanuit de gemeenschap ontsloten. Sleutelmomenten in de geschiedenis van doven zijn zelden vastgelegd vanuit hun perspectief.

Pas met de opkomst van toegankelijke video- en sociale media rond 2015 kregen doven de structurele mogelijkheid hun eigen geschiedenis vast te leggen. Dat vraagt om herstel van gemiste overdracht én een duurzame aanpak voor toekomstig erfgoed.

Met dit project willen we bijdragen aan een systeemverandering in de erfgoedzorg. Door nieuwsarchieven en media te analyseren, samen te werken met archieven en journalisten, en materiaal terug te brengen naar de gemeenschap in Nederlandse Gebarentaal. We sluiten expliciet aan bij de uitgangspunten van de uitvoeringsagenda Onderweg naar Faro, door in te zetten op co-creatie, gemeenschapsarchieven, kennisdeling en inclusieve erfgoedpraktijken.

Turkoois verbindt dove professionals, media en erfgoedpartners om dit mogelijk te maken - in Nederland én daarbuiten.

Doelen van het project

1. Nieuwe werkwijzen ontwikkelen om Doof erfgoed in Nederlandse nieuwsarchieven en journalistieke verslaggeving op te sporen, te duiden en toegankelijk te maken - met nadruk op representativiteit, taaltoegankelijkheid en het perspectief van de dovengemeenschap.
   Hierbij leggen we de basis voor een inclusieve benadering van media-archieven, waarin ook de beeldvorming over doven kritisch wordt gereconstrueerd.
2. Een structurele samenwerking opzetten tussen de dovengemeenschap, (oud-)journalisten, media-archieven en erfgoedinstellingen, gericht op kennisdeling, wederkerigheid en het ontwikkelen van duurzame, inclusieve archiefpraktijken.
   Denk aan gezamenlijke beschrijving en contextualisering van materiaal, maar ook aan versterking van gemeenschapsarchieven en het stimuleren van betrokkenheid vanuit het journalistieke veld.
3. Een impuls geven aan maatschappelijke bewustwording en verandering in het archief- en medialandschap, door het zichtbaar maken van gemarginaliseerde geschiedenissen en het introduceren van gemeenschapsgestuurde methodes voor archivering en duiding.
   Daarmee leveren we een praktijkvoorbeeld aan het Faro-netwerk over hoe gemeenschappen actief kunnen bijdragen aan archiefreflectie, collectievorming en representatie.

Ons idee en aanpak

Doven in media: representatie door de ogen van de gemeenschap
We brengen nieuws- en archiefmateriaal in kaart waarin de dovengemeenschap voorkomt, maar dat door taalbarrières en onderrepresentatie moeilijk toegankelijk is. Denk aan nieuwsberichten, televisie-items of krantenartikelen die zelden vanuit het perspectief van doven zijn gemaakt. Veel van dit materiaal is verspreid over archieven, slecht gelabeld en zelden kritisch geanalyseerd.

Samen met media-archieven, nieuwsorganisaties en een universitaire onderzoeksgroep verzamelen en duiden we dit materiaal, en analyseren we hoe het in het verleden is gearchiveerd - vaak zonder betrokkenheid van de gemeenschap. Zo maken we zichtbaar hoe structurele marginalisering heeft doorgewerkt in de beeldvorming en archiefpraktijk van vandaag.

Daarnaast bouwen we aan duurzame samenwerking met de archiefsector en journalistiek. We ontwikkelen een handreiking voor journalisten, archivarissen en gemeenschappen, met richtlijnen voor inclusieve beschrijving, het herkennen van Doof erfgoed en samenwerking met ervaringsdeskundigen.

Ten slotte brengen we het ontsloten erfgoed terug naar de gemeenschap. In Nederlandse Gebarentaal delen we de geselecteerde verhalen via sociale media, om zo het collectieve geheugen te versterken en eigenaarschap van erfgoed binnen de gemeenschap zelf te bevorderen.

Oproep!
Turkoois werkt in dit project graag nauw samen met stakeholders uit de dovengemeenschap: bestaande erfgoedinitiatieven, lokale dovengemeenschappen, gebarentaalafdelingen van universiteiten, dove jongeren, maar ook met nieuwsarchieven, nieuwsorganisaties en journalisten.

Waarom dit past binnen Faro
Doof erfgoed is levend, collectief en geworteld in gedeelde taal, ervaringen en visuele cultuur. Dit project sluit naadloos aan bij de uitgangspunten van het Faro-verdrag: het erkent gemarginaliseerde perspectieven, versterkt gemeenschapsidentiteit en bevordert democratische betrokkenheid en sociale cohesie.

Door erfgoed zichtbaar, deelbaar en betekenisvol te maken, dragen we bij aan het collectieve geheugen van de dovengemeenschap én aan een inclusiever erfgoedlandschap. We ontwikkelen methodes voor participatieve duiding van gemarginaliseerd erfgoed in nieuwsarchieven, en borgen deze via kennisdeling, workshops en toegankelijke formats.