500 jaar Overijssel: een jubileumviering voor iedereen?

Initiatiefnemer: Stichting Overijsselacademie
Thema: Democratische vernieuwing

In 2028 viert Overijssel haar 500-jarig bestaan als bestuurlijke eenheid. De Overijsselacademie ziet deze mijlpaal als een kans om het traditionele format van jubileumvieringen te herzien. In plaats van een top-down, feestgericht programma gericht op city- of streekmarketing, willen we een meerstemmige en participatieve aanpak onderzoeken waarin bewoners actief meebepalen wat er gevierd wordt en waarom.

Samen nadenken
De opzet van jubileumvieringen van steden, dorpen of regio’s (bijv. Amsterdam750, Utrecht900) verloopt vaak volgens een herkenbaar patroon. Overheden nemen het initiatief, richten een stichting op of laten een projectbureau een reeks culturele activiteiten opzetten. Hoewel vaak gepresenteerd als inclusief, zijn deze vieringen in de praktijk veelal inhoudelijk oppervlakkig, eenzijdig en marketinggericht. Bewoners worden pas laat betrokken, meestal als uitvoerders van reeds bedachte plannen. Daardoor blijven vragen als “wat vieren we eigenlijk?” en “van wie is dit verhaal?” vaak onbeantwoord. Dat leidt tot vieringen waarin het dominante, vaak heldhaftige verleden wordt bevestigd, terwijl pijnlijke of complexe geschiedenissen buiten beeld blijven.

De Overijsselacademie wil dit patroon doorbreken met een opzet waarin erfgoed van onderop centraal staat. Uitgangspunt is het verzamelen van 500 verhalen van inwoners uit alle delen van de provincie, ongeacht leeftijd, achtergrond of regio. Dit moet leiden tot een breed gedragen en veelzijdig beeld van wat Overijssel is en was. Niet het eindresultaat maar het proces – het samen nadenken over erfgoed en identiteit – staat centraal.

Erfgoedparticipatie
Dit proces willen we vormgeven door gemeenschappen te ondersteunen in het ophalen van hun verhalen via bijeenkomsten, dialoogsessies, verhalencafés (met RTV Oost), workshops en trainingen over historisch onderzoek en storytelling. Door deze deskundigheidsbevordering worden lokale gemeenschappen beter in staat gesteld hun geschiedenis zelf te presenteren en wordt de erfgoedparticipatie gestimuleerd. Ingezonden verhalen krijgen een podium op een speciaal te ontwikkelen online platform, worden gepresenteerd tijdens een verhalenmanifestatie in 2028 en kunnen dienen als input voor de herziening van de vele lokale cultuurhistorische canons. Veel van deze canons zijn zo’n vijftien jaar geleden ontwikkeld door lokale historische verenigingen. Binnen dit project willen we een verbinding tot stand brengen tussen deze dragers van het lokale erfgoed en vertegenwoordigers van gemeenschappen die zich minder gezien weten in de lokale geschiedschrijving.

Zeggenschap
Daarnaast biedt het project kansen voor democratische vernieuwing. Door burgers vanaf het begin te betrekken ontstaat meer zeggenschap over hoe het erfgoed en de identiteit van hun leefomgeving wordt vormgegeven. De verhalen kunnen dienen als ‘zachte data’ voor beleidsmakers bij gebiedsontwikkeling, participatietrajecten en de totstandkoming van erfgoedvisies. In het project gaan we op zoek naar een manier om dit gesprek tussen overheden en de erfgoedwaarden van bewoners beter te organiseren en tegelijkertijd de zeggenschap over de eigen leefomgeving te vergroten. Dit laatste onderdeel krijgt ook praktisch vorm door de tien meest aansprekende verhalen te ondersteunen met een bijdrage voor de realisatie van een kunstwerk in de openbare ruimte, zoals een muurschildering, gedicht, mozaïek of beeld. De vorm wordt bepaald door de gemeenschap zelf, passend bij de lokale context. Hiermee worden verleden, heden en toekomst met elkaar verbonden en wordt erfgoed letterlijk zichtbaar in het straatbeeld.

Kennisdeling
De kennis en ervaringen die het project oplevert willen we delen met andere steden en regio’s. Het einddoel is een overdraagbaar model voor inclusieve en participatieve jubileumvieringen, vastgelegd in een praktische toolkit met voorbeelden en formats. In 2028 wordt het project afgerond met een slotbijeenkomst of symposium waarin we samen met partners reflecteren op de opbrengsten en aanbevelingen formuleren voor toekomstig erfgoedbeleid en jubileumpraktijken. Zo draagt 500 jaar Overijssel niet alleen bij aan de versterking van de erfgoedparticipatie in onze provincie, maar ook aan een bredere beweging richting meer democratische en inclusieve omgang met geschiedenis en identiteit.

Oproep
Naast dat we daadwerkelijk aandacht willen geven aan de geschiedenis, gebruiken we het jubileum ook als proeftuin voor een écht participatieve en meerstemmige aanpak van lokale en regionale vieringen. Werk jij aan vergelijkbare vraagstukken in jouw regio of organisatie? Heb je ervaring met het betrekken van gemeenschappen bij jubilea en/of lokale erfgoedverhalen? Ken je werkvormen of benaderingen die goed werken om verschillende stemmen in beeld te krijgen, of heb je geleerd wat juist níét werkt? Dan horen we graag van je. We nodigen erfgoedprofessionals, beleidsmakers, zzp’ers en andere betrokkenen uit om kennis te delen, mee te denken of aan te haken. Hoe maken we jubileumvieringen werkelijk participatief en inclusief? Hoe voer je de dialoog over identiteit, representatie en gedeeld verleden in lokale context? En hoe leggen we een betere link tussen overheden en erfgoed van onderop? Laat van je horen – jouw inzichten kunnen helpen om onze insteek verder aan te scherpen.