SDG, ESG en musea: van beleid naar praktijk voor maatschappelijke impact

Initiatiefnemers: Filip Vermeylen en Marjelle Vermeulen (Erasmus Universiteit Rotterdam)
Thema: Erfgoed als hulpbron in het sociale domein

Context
Er is toenemende aandacht voor de maatschappelijke rol van musea in Nederland. Het Verdrag van Faro stelt dat het behoud van erfgoed geen doel op zich is maar ten goede moet komen aan de samenleving. Musea kunnen via de collectie, verbindende waarde, educatieve waarde, belevingswaarde en economische waarde van hun materieel en immaterieel erfgoed op verschillende manieren maatschappelijke impact realiseren. Toch blijkt dat veel musea het lastig vinden om hier structureel sturing aan te geven.

De Sustainable Development Goals (SDG’s) en Environmental, Social & Governance (ESG) bieden musea een bruikbaar kader om hun maatschappelijke ambitie inhoudelijk de onderbouwen (SDG) en om te communiceren met externe stakeholders, zoals het bedrijfsleven (ESG). Bedrijven redeneren steeds vaker in ESG-termen. Als het museale veld deze taal ook spreekt, kunnen duurzame cross-sectorale partnerschappen ontstaan. Dit raakt ook aan de actuele ontwikkelingen rondom nieuwe financieringsvormen in de culturele sector, zeker nu overheidsmiddelen onder druk staan. De relatie tussen musea en het bedrijfsleven is nu nog vaak gericht op inhoudelijke sponsoring, niet op gedeelde maatschappelijke opgaven. ESG-denken biedt hier kansen voor duurzame partnerschappen die een meerwaarde creëren voor alle betrokken partijen. Dankzij dergelijke cross-sectorale samenwerkingen kunnen financiële drempels voor musea wegvallen, waardoor de waarde van erfgoed voor de maatschappij beter wordt benut.

Er bestaan tools en modellen die het museale veld kunnen helpen de koppeling te maken tussen hun erfgoed- en cultuurpraktijken en de SDG’s. Denk hierbij aan instrumenten zoals de SDG-toolkit en het Outcome Chain Model (OCM). Echter, ondanks dat deze tools beschikbaar zijn, worden ze in de praktijk slechts beperkt ingezet. Het is daarom van belang om te onderzoeken hoe dergelijke tools concreet vertaald kunnen worden naar de dagelijkse realiteit van musea - groot en klein - en hoe de koppeling met het bedrijfsleven en sociaal domein versterkt kan worden.

Het doel van het voorgestelde project is dan ook om hoe onderzoeken hoe musea SDG’s en ESG-principes praktisch kunnen toepassen in hun eigen praktijk (gericht op materieel en immaterieel erfgoed), om zodoende:

1. Bestaande tools beter te kunnen benutten;
2. Beter te kunnen sturen op hun maatschappelijke ambities;
3. De samenwerking met het bedrijfsleven op basis van gedeelde maatschappelijke opgaven te versterken;
4. De positie van musea binnen het sociaal domein te verstevigen.

Het doel is om te komen tot concrete handvatten die musea in staat stellen om maatschappelijk relevant te opereren en partnerschappen uit te bouwen en te versterken. Binnen het onderzoek richten we ons met name op SDG 3 (Good Health and Well-being), SDG 11 (Sustainable cities and communities) en SDG17 (Partnerships for the Goals). De focus op SDG 17 is ten gunste van SDG 3 en SDG 11. We vragen daarnaast ook uit hoe de programmering van de musea zich verhoudt tot andere SDG’s.

Onderzoeksvraag
De vraag die we binnen dit project beantwoorden, luidt:

Hoe kunnen musea SDG’s en ESG concreet inzetten om strategisch te sturen op maatschappelijke impact en tegelijkertijd nieuwe cross-sectorale partnerschappen te ontwikkelen?

Om een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag, worden de volgende sub-vragen beantwoord:

• Hoe worden bestaande instrumenten (zoals de SDG-toolkit en OCM) momenteel gebruikt in musea?
• Wat zijn belemmeringen en succesfactoren bij de implementatie van de SDG’s en ESG in de praktijk?
• Op welke manier hebben musea baat bij het werken met SDG’s en ESG in de praktijk?
• Op welke manier kunnen musea met bedrijven samenwerken op basis van gedeelde maatschappelijke opgaven (ESG)?
• Hoe kan het gebruik van SDG’s en ESG bijdragen aan duurzame samenwerkingen met het bedrijfsleven?
• Hoe verschilt de toepassing van SDG’s en ESG tussen kleine en grote musea?
• Hoe kan samenwerking met het sociaal domein de impact van musea versterken?
• Hoe kunnen musea via SDG’s en ESG bijdragen aan SDG 3 (gezondheid), SDG 11 (duurzame gemeenschappen) en SDG 17 (partnerschappen)?

Methoden
We kiezen nadrukkelijk voor een hands-on benadering waarin musea, bedrijfsleven en sociale partners samen leren. Methodisch hanteren we een action research-aanpak, waarbij we mixed-methods toepassen. Denk hierbij aan de volgende elementen:

• Documentanalyse: van bestaande beleidsplannen, jaarverslagen, duurzaamheidsrapportages, SDG-toolkit en OCM.
• Focusgroepen en interviews: met museumdirecties, museummedewerkers, ESG-experts, SDG-experts, en partners uit het sociaal domein en bedrijfsleven.
• Survey: onder Nederlandse musea via de Museumvereniging (inclusief oproep via het Faro-prikbord) om behoeften en praktijken te inventariseren.
• Casestudy’s en pilotprojecten: in samenwerking met een diverse groep musea (waarbij rekening wordt gehouden met een goede verhouding groot/klein en landelijk/lokaal) worden concrete toepassingen van SDG en ESG getest. We organiseren twee rondetafelbijeenkomsten ter toetsing en verrijking van (tussentijdse) inzichten. Tevens worden met deze bijeenkomsten musea geënthousiasmeerd en betrokken.

Impact
Dit project levert geen rapport op de plank, maar een levend leerproces en een ontwikkelagenda. Musea krijgen praktische inzichten, het bedrijfsleven vindt aanknopingspunten voor maatschappelijke sponsoring en beleidsmakers zien hoe erfgoed en sociale opgaven elkaar kunnen versterken. Met nadruk op implementatie en networkvorming draagt het project bij aan structurele verandering in het erfgoedveld. Het onderzoek leidt tot een aantal resultaten, te weten:

• Inzicht in het (non-)gebruik van SDG- en ESG-instrumenten in de Nederlandse museale context;
• Praktisch toepasbare formats, zoals een concreet stappenplan of handreikingen, gebaseerd op praktijkervaringen;
• Concreet advies aan musea voor samenwerking met het bedrijfsleven op basis van SDG en ESG;
• Een ontwikkelagenda voor musea om SDG en ESG duurzaam te integreren in hun organisatie;
• Betere vertegenwoordiging van kleine en regionale musea in het debat over maatschappelijke impact;
• De resultaten van dit onderzoek kunnen tevens invloed hebben op de programmering van de musea, zoals SDG 4 (Quality Education), SDG 5 (Gender equality) en SDG10 (reduced inequalities).

Beoogde partners
Binnen dit project betrekken we de volgende partners:

• Musea: Er is door verschillende musea al interesse getoond in deelname aan onderzoek rondom musea en SDG’s (Openluchtmuseum, Van Gogh Museum, Stedelijk Museum, Wereldmuseum, Scheepvaartmuseum, Rijksmuseum van Oudheden, Museon-Omniversum, Stedelijk Museum, Naturalis). Toch is het belangrijk om het onderzoek breder te trekken en een breed scala aan musea te bereiken, inclusief kleinere instellingen. De Museumvereniging wordt betrokken voor netwerkvorming met en toegang tot het museale veld.
• Bedrijven: partners met ESG-ambities en maatschappelijke focus.
• Sociale partners: welzijnsorganisaties, gemeenten, zorgpartners.
• OCM-ontwikkelaars en SDG-toolkit experts.