Kermiserfgoed in Europa

Initiatiefnemer: Stichting Rijdende School (voor kinderen van kermisexploitanten en circusmedewerkers) in samenwerking met werkgroep leden Kermiserfgoed en de Kermisbonden in Nederland.

Kermisexploitanten behoren tot een van de laatste reizende groepen met een nomadisch, reizend bestaan in Nederland. Onze tradities geven wij van generatie op generatie door. Onze levenswijze en het kermisbedrijf staan echter in heel Europa onder druk: toenemende nationale en lokale regelgeving op het gebied van milieu en veiligheid, de concurrentie van pretparken, de leegloop van het landelijk gebied, de beschikbaarheid van kermislocaties in het centrum van stad of dorp, kansenongelijkheid voor kinderen van kermisfamilies, het imago van rondreizende kermisfamilies (en de invloed daarop van het migratiedebat), etc.

Tijden veranderen. Er zijn steeds grotere vrachtwagens nodig om de steeds grotere attracties te vervoeren, maar steeds meer binnensteden gaan op slot voor zwaar transport. Regels voor de plaatsing van salonwagens worden aangescherpt. In sommige landen moeten afbeeldingen op de attracties worden gekuist. En er worden steeds meer eigen gesteld aan beveiliging op en rond de kermis. Kermisfamilies zijn trots op hun manier van leven, hun tradities en het kermiserfgoed dat de meesten al vele generaties lang doorgeven. Dit immaterieel erfgoed willen wij behouden en toekomstbestendig maken.

Los van elkaar wordt in verschillende landen geprobeerd het kermiserfgoed op de kaart te zetten en zo een positief imago van de kermis te versterken. Ook hoopt men te bereiken dat de kermis kan rekenen op een vorm van bescherming. In Nederland staat de kermiscultuur op de Inventaris Immaterieel Erfgoed. Dat geldt ook voor de kermis in een aantal andere landen, zoals België, Frankrijk, Ierland, Zweden en Finland. De kermiscultuur van België en Frankrijk is eind 2024 bijgeschreven op de Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid door Unesco. Dit zijn belangrijke stappen in de bewustwording dat de kermis als erfgoedtraditie een plek in de toekomst verdient. Een besef dat zowel doordringt binnen de kermisgemeenschappen zelf en (in een eerste begin) ook bij overheden. Wij vinden het belangrijk dat wij als gemeenschappen zelf nadenken over de borging en het toekomstbestendig maken van onze tradities. Dat willen wij graag in Europees verband doen.

Doel
Onderling is er tussen landen nog nauwelijks contact om bovenstaande vraagstukken met elkaar te bespreken. Daarom wil Nederland het voortouw nemen om vertegenwoordigers van verschillende landen samen te brengen voor een uitwisseling over knelpunten en oplossingen. Met als doel het leren van erfgoedpraktijken in andere landen. Best practices kunnen daarna onder de aandacht worden gebracht van nationale en lokale overheden.
Binnen het project kan eventueel ook worden verkend aan welke actuele maatschappelijke vraagstukken de kermis een bijdrage kan leveren. Bijvoorbeeld: door leegloop van het platteland lopen de inkomsten terug, maar op welke manieren kan de kermis sterker dan nu al bijdragen aan de leefbaarheid en tot een bijgesteld verdienmodel komen? Een ander haakje is het migratiedebat en de invloed daarvan op nomadische gemeenschappen. Mogelijk kan de kermisgemeenschap in de deelnemende landen door dit project een voorbeeld zijn voor andere vormen van immaterieel erfgoed in Europa.


Foto’s: Frank Veldkamp en Vivian Timmermans.