Delana fabrieksmeisjes: erfgoedverbinder in plattelandsgemeenschappen

Initiatiefnemer: Heleen Westerman
Thema: Erfgoed als hulpbron in het sociaal domein

Context

Plattelandsgemeenten kenmerken zich door veel verschillende kleine gemeenschappen (tussen 1500 - 15000 inwoners) met ieder hun eigen identiteit en ontstaansgeschiedenis. Gemiddeld heeft 70-85% van de bewoners in plattelandsgemeenschappen een LBO of een MBO-diploma. Dit betekent dat er vooral praktische doeners wonen.

Binnen deze gemeenten zijn geen erfgoedinstellingen met betaalde krachten actief. Wel zijn er vrijwilligersorganisaties zoals historische verenigingen die zich inzetten op het gebied van erfgoed. Zij richten zich vooral op behoud en beheer van erfgoed en zijn minder gericht op (historisch) onderzoek en opzetten van activiteiten voor brede groep bewoners.

Professionele organisaties in het sociale domein zoals bibliotheken, welzijnsorganisaties en verpleeghuizen bestaan uit betaalde krachten die zich richten op de uitvoering en coördinatie van activiteiten. Daarbij maken zij vaak gebruik van vrijwilligers voor de uitvoering van hun activiteiten en werkzaamheden.

Met een uitgestrekt gebied en relatief klein inwoneraantal ligt de focus van de gemeente voornamelijk op de de grootste kern. De gemeentelijke organisatie is klein,waardoor erfgoed vaak een klein onderdeel is binnen een groter takenpakket als cultuur, zorg en fysieke woonomgeving.

Deze context zorgt ervoor dat er weinig tijd, stimulans en mogelijkheden zijn voor vernieuwing rondom erfgoedbeleving en samenwerking tussen organisaties voor de opzet, ontwikkeling en uitvoering hiervan. Daarbij komt dat van buiten de plattelandsgemeenschap weinig tot geen belangstelling is voor de lokale geschiedenis, mede omdat deze niet tot nauwelijks aansluit bij huidige landelijke en randstedelijke thema’s.

Doel

Deze situatie kan worden doorbroken door de inzet van een (betaalde) erfgoedverbinder. De erfgoedverbinder initieert vernieuwing van erfgoedactiviteiten en start een duurzame samenwerking op tussen erfgoedorganisaties en organisaties in het sociale domein met als doel om de lokale geschiedenis en de uitwerking ervan in het heden zichtbaar te maken.

Als locatie voor dit initiatief is gekozen voor het dorp Dedemsvaart, in Overijssel, met zo’n 15.000 inwoners. Aan de hand van het erfgoedthema ‘Delana-fabrieksmeisjes’ wordt er door de erfgoedverbinder gewerkt aan de realisatie van een samenwerking tussen de erfgoedsector en het sociale domein door het samen met hen opzetten en uitvoeren van (vernieuwende) activiteiten.

Het tweede doel van dit initiatief is om de gebruikte methodiek van de erfgoedverbinder vast te leggen en al werkend verder te ontwikkelen met input en feedback vanuit verschillende invalshoeken. Op die manier is er na afloop van dit initiatief een helder beschreven methodiek, welke ook kan worden gebruikt in andere plattelandsgemeenten waar geen erfgoedinstelling met betaalde krachten actief is.

Delana-fabrieksmeisjes
Toen de veengebieden in Noordoost-Overijssel waren ontgonnen, bleven er vele werkloze arbeiders achter. Dit maakte het gebied aantrekkelijk voor bedrijven die goedkope arbeidskrachten zochten, zoals metaal- en textielbedrijven. Deze ontstonden al in de jaren 20 en 30, maar kwamen tot bloei na de Tweede Wereldoorlog.

In de jaren 50 en 60 gingen kinderen van arbeiders en boeren niet meer op 14-jarige leeftijd dienen bij boeren en burgers, maar werkten zij in textielfabrieken als knipster of naaister. Zo ontstond de eerste generatie van fabrieksmeisjes in deze regio. Het is een geschiedenis die tot op heden nauwelijks voor het voetlicht is gebracht door lokale of landelijke historici. Terwijl de nu oudere (vrouwelijke) bewoners vooral in deze industrie werkzaam zijn geweest.

Dat dit erfgoedthema leeft onder de bewoners bleek tijdens en na een georganiseerde bijeenkomst (8 maart 2025) over de vrouwen van textielfabriek Delana. Nog steeds melden mensen zich met verhalen en objecten van de voormalige textielfabriek, maar bijvoorbeeld ook kinderen met vragen over het leven van hun moeder die nu dementerend of overleden is. Door met thema aan de slag te gaan, zijn er mogelijkheden en kansen om erfgoed en het sociale domein met elkaar te verbinden via co-creatie.

Eerste testproject '25
Met deze methodiek wordt nu geëxperimenteerd in een dorp met sterke sociale cohesie van 8.000 inwoners. Vanuit de historische vereniging wordt met behulp van een historisch verhalenverteller een stukje historische DNA van het dorp zichtbaar gemaakt, namelijk dat van 'zelfvoorzienend (boeren)leven'. Verhalen en erfgoed worden op- en naar boven gehaald in co-creatie met een breed scala aan maatschappelijke organisaties: de welzijnsorganisatie, woonzorgcentrum, bibliotheek, natuurboerderij en andere verenigingen in het dorp. Deze verhalen dienen vervolgens als input voor inclusieve en laagdrempelige activiteiten.

Beoogd eindresultaat

Aan het einde van dit traject ligt een uitgewerkte methodiek voor vrijwilligers en professionals in plattelandsgemeenten. Deze methodiek is gebaseerd op de opgedane ervaringen in Dedemsvaart, op modellen als integrale erfgoedbeoefening en social design, maar vooral ook op basis van feedback vanuit diverse organisaties in zowel het sociale domein als erfgoedsector. Met de beschreven methodiek kunnen organisaties zelf of met de inzet van een erfgoedverbinder aan de slag om succesvolle samenwerkingen tussen erfgoedorganisaties en het sociale domein te realiseren. Het doel daarbij is om gezamenlijke activiteiten te ontwikkelen aan de hand van een gekozen erfgoedthema.

Oproep

Ben jij actief bij een erfgoedorganisatie of in het sociale domein, en wil jij ter zijner tijd feedback en/of input geven op de te ontwikkelen methodiek? Meld je dan bij de initiatiefnemer.

Heleen Westerman
Tel: + 31 6 370 46 922
Email: heleen.westerman@yahoo.com