‘Proteha mi’ (‘Bescherm mij’)

Dit is een initiatief van: Lauriane Ammerlaan (BONAI), Maaike de Waal (Universiteit Leiden) en Daudi Cijntje (Archol)

Onderschrift: Petrogliefen Boca Onima (orthofoto 3D-model, gemaakt door Daudi Cijntje)

Aanleiding

Bonaire is rijk aan immaterieel en materieel erfgoed, maar dat wordt bedreigd. De kennis over haar verleden ligt bij de bewoners van het eiland zelf. Verhalen van voorouders worden doorgegeven aan jongere generaties, die zij weer aan hun kinderen doorvertellen. Zo zijn archeologische vindplaatsen gevonden door onze inwoners op plekken waar zij vroeger als kind speelden en waar zij versierd aardewerk, bewerkt vuursteen of amuletten van jade aantroffen. Nadat zij deze kennis deelden met de plaatselijke archeoloog, bleek een van deze locaties een inheems dorp te zijn van de Caquetío, onze oorspronkelijke bewoners. Hier werden vijf huisplattegronden met daarin begravingen, urnen, kraaltjes van schelp, een lignietenhanger uit Zuid-Amerika en gebruiksvoorwerpen van koraal aangetroffen. Er zijn meer vindplaatsen bekend, maar een groot aantal is waarschijnlijk nog onontdekt. Deze vindplaatsen zijn van onschatbare waarde, want hierin liggen de wortels van onze gemeenschap. Zij vertellen het verhaal van de vroegste bewoners van Bonaire, en zijn hiermee deel van onze identiteit.

Ondanks de grote culturele en historische waarde van deze vindplaatsen, worden deze bedreigd door de vele bouwprojecten en andere bodem- en omgevingverstorende ontwikkelingen die op het eiland plaatsvinden zonder dat daar archeologisch vooronderzoek wordt gedaan. Recentelijk werd zo nog een dragracebaan in een archeologisch zeer waardevol gebied (waar, onder andere, petrogliefen voorkomen (zie afbeelding)) aangelegd. Ook spelen bij de degradatie van de archeologische vindplaatsen erosie en de gevolgen van klimaatverandering een belangrijke rol. Door de zeespiegelstijging dreigt een gedeelte van de archeologische vindplaatsen onder water te komen staan.

Initiatief

Om verlies van onze geschiedenis te voorkomen willen wij voorouderverhalen over de archeologische vindplaatsen van onze ouderen bundelen in boekvorm en vastleggen op kaart. Dit doen we door de verhalen tijdens een workshop vast te leggen voor onze nakomelingen. Hiernaast willen wij door het organiseren van vier zogenaamde ‘Proteha mi’ (‘Bescherm mij’) bijeenkomsten inventariseren welke gebieden op het eiland de lokale bevolking graag beschermd wil zien, en hoe dat zou moeten gebeuren. Tenslotte willen wij, samen met de lokale bevolking, veldinspecties uitvoeren om te onderzoeken waar deze vindplaatsen zich precies bevinden, wat de omvang is, in welke staat ze verkeren, en in samenwerking en overleg met de lokale bevolking en het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB) vaststellen welk beleid gevoerd moet worden om onze vindplaatsen te beschermen. De nadruk komt hierbij automatisch te liggen op de vindplaatsen die de lokale bevolking belangrijk vindt.

Ons project draagt niet alleen bij aan erfgoedbewustzijn (identiteitsvorming, zelfontplooiing, kennis opdoen over Bonairiaans erfgoed) maar ook aan de infrastructuur voor erfgoedbeheer, versterking van de Malta-archeologie, en een stevigere inbedding van de AMZ-cyclus op Bonaire. Dit project tracht ook om alle leeftijdscategorieën met elkaar te laten verbinden en het project toegankelijk te laten zijn voor de bewoners van Bonaire. Voor BONAI, het archeologische instituut van Bonaire, is dit project een katalysator om de archeologische dienst verder uit te breiden, haar archeologie verder in kaart te brengen en te beschermen voor volgende generaties.

Dit project willen wij in 2025 uitvoeren.

Het project zal resulteren in:

• een boek met verhalen van en voor de lokale bevolking over archeologie en erfgoed en wat dit (voor hen) betekent;
• de mogelijkheid voor Bonairianen van alle leeftijden om geëngageerd deel te zijn van erfgoedonderzoek en -beheer (BONAI richt zich traditioneel op jongeren, maar ouderen willen hier ook actief deel van kunnen zijn);
• een inventarisatie welke andere elementen dan archeologische vindplaatsen belangrijk zijn in het landschap voor de lokale bevolking (zoals bijvoorbeeld bomen, bronnen, places of remembrance);
• goed gedocumenteerde vindplaatslocaties (vastgelegd met GPS), die op een later moment kunnen worden gebruikt als de (nog niet vastgestelde) Archeologische Waardenkaart van Bonaire (NAAM, 2020) geactualiseerd zal worden;
• lokaal gedragen erfgoedbeheer en -beleid (effectieve monitoring en bescherming);
• lokale capacity building: meer lokale veldervaring en een stabiele en goed uitgeruste kennis- en onderzoeksbasis (BONAI);
• mogelijkheden voor toekomstige archeologisch specialisten om met behulp van kennis en materiaal van BONAI onderzoek uit te voeren;
• veilige en langdurige opslag van lokaal erfgoed en documentatie (BONAI).

Onze uitgangspunten hierbij zijn dat:

• de gemeenschap van dit project profiteert;
• dat het project mensen van verschillende eilanden en Europees Nederland dichter bij elkaar brengt;
• dat het concept ook toepasbaar en toegankelijk is voor de andere eilanden. Het project zou hiermee als een pilot kunnen dienen voor vergelijkbare projecten op St. Eustatius en Saba en Sint Maarten in de toekomst.