Focusgroepen Digitaal erfgoed

Verschillende digitale werkwijzen

Tijdens de focusgroep kwamen verschillende digitale werkwijzen naar voren. Zo wordt binnen het burgerwetenschap project Erfgoed Gezocht gebruik gemaakt van het online platform Zooniverse om digitaal archeologische sporen te traceren op LiDAR-kaarten. Binnen 10 Ontdekkingstochten door het Land van Ravenstein wordt een fiets app ontwikkeld voor het verspreiden van informatie over erfgoed. Beide initiatieven zetten een digitale werkwijze in als middel om publieke belangstelling voor en deelname aan erfgoed te stimuleren. Vele Handen is een crowd sourcing platform voor digitaal collectie- en archiefbeheer waarbij participanten een project kiezen waar ze aan willen bijdragen voor het invoeren van archiefmateriaal.

Vormen van (digitale) erfgoedparticipatie

Binnen de drie erfgoedprojecten werden verschillende vormen van digitale erfgoedparticipatie benoemd. Zo participeren deelnemers binnen Erfgoed Gezocht door op digitale archeologische hoogtekaarten van Nederland archeologische sporen op te zoeken en kunnen participanten die deelnemen aan het veldonderzoek meedenken over de formulering van nieuwe onderzoeksvragen. Op het platform Vele Handen nemen participanten deel aan het beschrijven van foto’s, transcriberen van oude handschriften en het toevoegen van georeferenties aan kaarten.

Binnen Vele Handen zijn twee soorten deelnemers te onderscheiden: invoerders die informatie invoeren en controleurs, die hun dienst hebben bewezen door goede kwaliteit te leveren en informatie goedkeuren:

‘Dus, aan de ene kant is er de participatie van die 20.000 vrijwilligers bij de verschillende projecten die er zijn. [...] Bijvoorbeeld bij het Notarieel Archief Amsterdam is iemand die al 100.000 akten heeft gecontroleerd. Dus, op velehanden.nl heb je aan de ene kant invoer en die wordt vaak enkel of dubbel gedaan en door vrijwilligers. En, dan heb je een groepje dat ook vanuit het project een controle doet. Dus, van die invoer. Dat kan zijn: mensen van het archief. Maar, dat kunnen ook weer vrijwilligers doen, die een bepaalde status hebben gekregen omdat ze gemerkt hebben, dat wat ze invoeren heel goed is en ze veel kennis hebben.’

Functies van digitaal erfgoedparticipatie

De functies tussen de projecten lopen uiteen. Zo is de functie van participatie binnen Erfgoed Gezocht meervoudig:

1) Het betrekken van geïnteresseerden;

2) Het streven naar co-creatie voor het formuleren van onderzoeksvragen van wetenschappelijk onderzoek en hiermee bredere kennisvorming: ‘Nu willen we het ook een beetje omdraaien. We willen ook de deelnemers een stem geven in het formuleren van die onderzoeksvraag’.

3) Het delen van kennis over archeologisch onderzoek;

4) Stimuleren om naar buiten te gaan, veldwerk te verrichten en zo het fysieke aan het digitale element koppelen: ‘Het idee is ook, om mensen naar buiten te krijgen, om het digitale te koppelen met het fysieke.’

Ook binnen 10 Ontdekkingstochten door het Land van Ravenstein vond participatie op verschillende wijze plaats. Zo worden heemkundekringen betrokken om historische informatie over erfgoed en ander archiefmateriaal voor de app te leveren, worden Schouten ingezet die informatie toe kunnen voegen aan de app, wordt samenwerking gezocht met lokale organisaties en kunnen deelnemers aan de fietstocht die gebruik maken van de app suggesties doen voor nieuwe onderwerpen.

De verschillende vormen van participatie gekoppeld aan de participatieladder van Edelenbos en Monnikhof (2001) zet de mate van betrokkenheid van de participanten onderstaand uiteen.

Niveaus van participatie (Edelenbos en Monnikhof, 2001)	Vele Handen	10 ontdekkingstochten door het Land van Ravenstein	Erfgoed Gezocht
Informeren	Invoerders	Fietsers	Deelnemers op het platform
Raadplegen	Invoerders	Schouten, Fietsers	Deelnemers op het platform
Adviseren	Controleurs	Heemkundekringen	Deelnemers in het veld (binnenkort)
Co-produceren			Deelnemers in het veld (binnenkort)
Meebeslissen

Neveneffecten

Opgemerkt wordt dat participatie ook tot ongewenste neveneffecten tot gevolg hebben. Zo zijn er participanten die op eigen initiatief de archeologische sporen onderzoeken en mogelijk onherstelbare schade toebrengen aan de archeologie, waarbij amateurdetectors als voorbeeld werden genoemd. Ook het bezoeken van het bos tijdens een broedperiode kan als ongewenst gevolg beschouwd worden. Het aanbieden van cursussen en handleidingen is dan ook van groot belang om deze ongewenste nevenactiviteiten van participatie te vermijden.

Overige bevindingen:

Digitale erfgoedparticipatie zorgt voor grotere toegankelijkheid

Het digitale aspect van de projecten draagt bij aan laagdrempeligheid om te kunnen participeren. Zo wordt aangegeven dat participanten het gemakkelijker vinden om uit te zoeken of deelname aan het project bij hen past. Ook zorgt het digitale aspect ervoor dat mensen sneller naar fysieke bijeenkomsten komen omdat ze door digitale participatie al onderdeel van een gemeenschap zijn.

Het belang van zowel fysieke als digitale gemeenschapsvorming

Met name bij Vele Handen en Erfgoed Gezocht bleek dat participatie zowel fysieke als digitale gemeenschapsvorming tot gevolg had. Gemeenschappen zochten elkaar op buiten de digitale wereld. Zo komen participanten van Vele Handen regelmatig fysiek samen om gezamenlijk aan de slag te gaan met het transcriberen van archiefmateriaal.

Doelgroep bereiken

Waar binnen 10 ontdekkingstochten door het Land van Ravenstein werd aangegeven dat verwacht werd dat veelal gepensioneerden en toeristen deelnamen uit de omgeving werd binnen Vele Handen en Erfgoed Gezocht aangegeven zowel jongeren als oudere generaties te trekken. Deelnemers werden veelal bereikt via sociale media zoals Twitter, Instagram en Facebook. De vermeldingen die veel impact hadden daarentegen kwamen voort uit televisieprogramma’s zoals Nieuwsuur en het achtuurjournaal of het negenuurjournaal op de radio. Door de landelijke aandacht werden veel participanten aangetrokken bij Vele Handen en Erfgoed Gezocht. Een kanttekening hierbij is dat de groei in het aantal deelnemers niet altijd een positief effect lijkt te hebben op de kwaliteit van de invoer werkzaamheden binnen Vele Handen. Zo kwamen nieuwe participanten ofwel alleen op de site om een kijkje te nemen, of gingen dusdanig snel te werk dat het resultaat als slordig werd ervaren.

Link naar het volledige verslag: https://faro.cultureelerfgoed.nl/thoughts/738