Power to the People! (and to the Archivist)

Power to the People! (and to the Archivist)
Over het vertrouwen en de relatie tussen archief en werkelijkheid

Archivaris, historicus, het zijn titels gebaseerd op een papiertje. Om die te behalen heb je wel wat moeten doen, maar dat zegt op zich niets over je plaats en rol in de maatschappij.

Archivaris, historicus, het zijn beroepen waarmee je je kunt afschermen van de werkelijkheid. Een archief heeft pas waarde als het toegankelijk is, als mensen zich erin kunnen spiegelen en als de verhalen uit dat archief kunnen worden doorverteld.

Een archief dat is afgesloten van de werkelijkheid is zinloos. Daarom moet je zorgen dat het archief zoveel mogelijk een afspiegeling is van het nu. Om dat te bereiken heb je contact nodig met de buitenwereld, de mensen die nu leven en het hier en nu maken.

De bevolking van Den Haag is de afgelopen 80 jaar sterk veranderd: nieuwe culturen, geloven en levensopvattingen.

Hoe krijgen we die verhalen in het archief? Dat is geen kwestie van afwachten. Zoek de mensen op, luister naar hun verhalen, teken die op. Doorbreek het monopolie van de traditionele elite, richt je op interessante verhalen uit nieuwe bronnen. Haal die verhalen binnen in het archief.

Dat is een nieuwe invulling van de taak van de archivaris en de historicus. Het uitgangspunt om dat te laten slagen is vertrouwen. Nu zijn we onbekend met deze aanpak en de mensen kennen ons niet. Er moet vertrouwen worden opgebouwd, zodat de mensen hun verhalen en persoonlijke archieven gaan delen. Want je deelt niet met degene die je wantrouwt.

Dat vertrouwen moet ook in de eigen beroepsgroep groeien: bij de archivarissen, historici, de erfgoedprofessionals. Daar moet het besef doorbreken dat zonder vernieuwing de sector tot stof zal vergaan en alleen een digitale woestenij blijft. Zij moeten de moed hebben om nieuwe wegen te bewandelen. Soms het verkeerde pad inslaan, maar uiteindelijk het goede. Ook dat is een kwestie van vertrouwen.

Het leidt in ieder geval tot een nieuwe invulling van het werk van de erfgoedprofessional. Oog voor de verandering om je heen. Zelf actie ondernemen om het archief te verrijken met nieuwe perspectieven, juist door de verbinding met de buitenwereld. De archivaris als verbinder tussen het archief en de buitenwereld.

Deze nieuwe werkwijze moet worden opgenomen in de beroepsethiek. Het zal leiden tot nieuwe dilemma’s, die door een discussie kunnen worden opgelost. Van fouten kan alleen worden geleerd als ervaringen worden gedeeld. Openheid!

Zo’n dialoog moet niet exclusief binnen de beroepsgroep plaatsvinden, maar moet gelegenheid geven aan anderen om hun mening te geven. Denk met name aan een dialoog met degenen van wie we de verhalen willen vastleggen, degenen zonder dat papiertje dat recht geeft op de titel historicus, archivaris. Want vertrouwen schept verwachtingen en duidelijk moet zijn of daaraan kan worden voldaan.

Een belangrijk punt is de verhouding tussen burger en overheid. Want als ambtenaar vertegenwoordigen we een overheid die in een aantal kwesties grote steken heeft laten vallen.

Toeslagenaffaire en meer…

Wij pleiten voor de menselijke maat, maar voor veel burgers is dat ver te zoeken in hun contacten met de overheid, die zij, vaak terecht, zien als onbetrouwbaar.

Erfgoedprofessionals – gemeenteambtenaren – worden terecht gezien als vertegenwoordigers van de overheid. Dat zijn we.

En als zodanig hebben zij een dubbele last en verantwoordelijkheid om te proberen dat vertrouwen op te bouwen. En dat is moeilijk, voorbeeld:

Bij de voorbereiding van het project ‘Geloven in verandering’ nam ik contact op met een imam in Laak. Via zijn dochter, hij is zelf het Nederlands niet machtig, deelde hij mee graag aan dit project mee te werken met een interview. Het leek mij een doorbraak, want de moskee stond bekend als gesloten. Twee dagen later kreeg ik een telefoontje van een bestuurslid van de moskee die aangaf dat ervan werd afgezien. In die tijd speelde de kwestie dat informanten van de AIVD en gemeenten moskeeën hadden geïnfiltreerd om radicalisering te monitoren.

Het was mij duidelijk dat ik werd gezien als een vertegenwoordiger van dezelfde overheid, die via de achterdeur probeerde om deze moskee te ‘monitoren’.

Hadden we niet toch in gesprek moeten gaan met deze moskee, ook al wilden ze niet aan het project meewerken? Er was eerst toch een opening geweest?

Het is een gedachte die opspeelt nu ik op het project terugkijk.

Maar we zijn toch archivarissen, historici en geen maatschappelijk werkers, de kernvraag is: waar ligt de grens?

Toch denk ik dat we op de goede weg zijn en ook als archivaris een bijdrage kunnen leveren aan verbinding en aan een rechtvaardiger wereld.

Daarbij staat het archief als traditionele bewaarplaats in het begin centraal, maar het zal uiteindelijk leiden tot empowerment van de burger als zijn eigen archivaris. Het is dan geen kwestie meer van archief overdragen, maar het betekent dat je als erfgoedprofessional anderen adviseert hoe hun eigen archief te organiseren en op te bouwen.

Het gaat er niet om wie of waar bewaart, maar dat er goed bewaard wordt en dat die verhalen op de lange termijn toegankelijk zijn. Zodat iedereen zijn verhaal kan delen, bewaren en zo onderdeel wordt van het collectief geheugen van de stad.

Het beroep archivaris, historicus heeft zin als je de gids bent voor mensen naar hun verleden, hun roots, hun eigenheid. Als je voor anderen de poort kun openen naar hun eigen geschiedenis, de archivaris als verbinder en als gids.

Raymund Schütz, mei 2022