Expeditie Nieuwe Gezichten – Op zoek naar Erfgoedvrijwilligers: Terugblik, testimonials, vervolg en oproep

Terugblik

In de 2023-ronde van de Faro Uitvoeringsregeling ontvingen de 12 OPEN-leden een bijdrage om het erfgoedveld in 2024 te ondersteunen op het gebied van vrijwilligerswerving. Dit project was opgezet als reactie op het vrijwilligerstekort binnen de erfgoedsector—een urgent probleem, aangezien veel erfgoedinstellingen sterk afhankelijk zijn van vrijwilligers voor behoud, beheer en publieksactiviteiten. Het doel van het project was dan ook om een antwoord te bieden op het vrijwilligerstekort in de erfgoedsector, waarbij de deuren opengezet werden om een bredere groep mensen uit de samenleving bij erfgoed te betrekken.

Gedurende één jaar zijn de OPEN-leden in de eigen provincies aan de slag gegaan met het aanbieden van trainingen op maat. Het project had een groter bereik dan verwacht: in plaats van de beoogde 50 gingen uiteindelijk 73 erfgoedorganisaties en -gemeenschappen mee op ‘Expeditie’. De OPEN-leden hebben daarnaast ook proactief gemeenschappen benaderd die immaterieel erfgoed beoefenen, of contacten die (relatief) nieuw voor hen waren. Hierdoor konden juist deze organisaties extra ondersteuning krijgen. Dit zorgde ervoor dat 30% van de oorspronkelijk beoogde en 21% van de daadwerkelijk bereikte organisaties afkomstig waren uit deze nieuwe netwerken of immaterieel erfgoedgemeenschappen waren.

Naast de cursussen deden ruim 225 erfgoedorganisaties op andere manieren kennis en vaardigheden op, bijvoorbeeld via introductieworkshops, rondetafelgesprekken en het Noord Nederlands Museumcongres, dat volledig in het teken stond van nieuwe gezichten in de erfgoedsector. Er zijn ook bruggetjes gemaakt tussen de erfgoedsector en de kunst- en cultuursector: bij sommige van deze introductieworkshops waren er ook amateurkunstverenigingen aanwezig, en momenteel wordt er samen met LKCA onderzocht of de online tool ontwikkeld door Huis voor de Kunsten Limburg via hen breder in de amateurkunstensector gedeeld kan worden. In de praktijk merken we dat de methodiek en onze ondersteuning inmiddels breder bekend zijn binnen onze achterban.

Ook is verkend hoe OPEN kan samenwerken met sociaal-maatschappelijke organisaties om doelgroepen beter te bereiken die nu ondervertegenwoordigd zijn in de sector. Dit leidde tot waardevolle gesprekken en resulteerde uiteindelijk in een workshop voor erfgoedparticipatiecoaches, georganiseerd door het initiatief #Meedoenbalies. Hierdoor weten beide partijen elkaar nu beter te vinden.

Ook het onderzoek naar samenwerkingen binnen het veld in 2024 legde een mooie basis voor een vervolgtraject met AWN de Nederlandse Archeologievereniging, De Hollandsche Molens, KVAN, Museumvereniging, DDA Metaaldetectors en Kerkvernieuwers.

Testimonials

De deelnemers aan Expeditie Nieuwe Gezichten kijken terug op een leerzame ervaring. Rieno van Vulpen, destijds secretaris bij de Doornse Historische Vereniging Thorheim en secretaris van het Comité Open Monumentendag Doorn, nam deel aan de Utrechtse training en vertelt waarom hij zich aansloot bij de Expeditie. Het ging hem om het “verwerven van vaardigheden om gericht nieuwe vrijwilligers voor specifieke bestuursfuncties en/of commissies te bereiken, te boeien en te binden.”

De training bestond uit twee online bijeenkomsten en drie sessies op locatie bij Landschap Erfgoed Utrecht. Rieno omschrijft deze als “intensief en niet vrijblijvend. Om resultaat te boeken moet je als bestuurder echt met de behandelde materie aan de slag.”

Ruilmiddag van historische plaatjes van de Doornse Historische Vereniging Thorheim. Fotografie: Rieno van Vulpen

Hij noemt de Expeditie “een samenhangend geheel van stappen en activiteiten” die je begeleiden bij het werven van nieuwe vrijwilligers. Het concept van omdenken sprak hem in het bijzonder aan: “Hoe worden wij aantrekkelijk vanuit het perspectief van nieuwe vrijwilligers?” Daarnaast benadrukt hij hoe waardevol het is om stil te staan bij inclusie en het definiëren van nieuwe doelgroepen. “Het expliciet maken van motivatiefactoren en fricties is van essentieel belang,” aldus Rieno. Ook reflecteerde hij op de manier waarop zijn vereniging zich naar buiten toe presenteert —een waardevol onderdeel van de training dat aanzet tot actie en nieuwe energie geeft om écht anders naar vrijwilligerswerk te kijken.

Foto: Jill Scheire-Schelleman van het Museum Cultuurforum Aardenburg deed mee aan de Expeditie Nieuwe Gezichten gegeven door Erfgoed Zeeland. Hier samen met één van de kersverse nieuwe vrijwilligers!

Ook in Zeeland wordt er positief terug gekeken op de training: “Op het moment dat de uitnodiging voor de cursus ‘samen nieuwe vrijwilligers vinden’ vanuit Erfgoed Zeeland onze mailbox bereikte, was ons museum enkele maanden geopend. We hadden op dat moment een klein vrijwilligersteam van ongeveer 25 mensen en waren op zoek naar versterking,” vertelt Jill Scheire-Schelleman van Museum Cultuurforum Aardenburg.

“Het werven van vrijwilligers is maar een klein onderdeel van de reis die een vrijwilliger aflegt binnen een organisatie. Er vinden gesprekken plaats, nieuwe vrijwilligers maken kennis met de ‘harde kern’, ze beginnen aan hun ontdekkingsreis en uiteindelijk settelen ze zich ergens binnen de organisatie op een plaats waar ze zich comfortabel voelen en in hun kracht staan.” Samen met Steve Martin, voorzitter van de stichting, volgde Jill de cursus om te toetsen of ze als organisatie het juiste pad bewandelden én om hun kennis te verdiepen. “Omdat werken met vrijwilligers een andere mindset vraagt dan werken met personeel, wat we allemaal gewend zijn vanuit ons arbeidsverleden, is het goed om een cursus te volgen en je kennis op te frissen en open te staan voor andere zienswijzen.”

De cursus gaf hen nieuwe inzichten. “We hebben anders leren kijken naar vrijwilligerswerk en gereflecteerd over waarden en processen die belangrijk zijn binnen Cultuurforum Aardenburg. We zijn ons bewuster geworden van (ongeschreven) gedragsregels, hoe processen binnen onze organisatie verlopen, waar onze krachten liggen en waar ruimte is voor verbetering.” Jill besluit: “Deze cursus daagt je uit om na te denken en te reflecteren over het reilen en zeilen binnen je eigen organisatie en geeft handvatten voor procesverbetering en voor het vinden en behouden van nieuwe vrijwilligers. Ook de leuke groep en onderlinge gesprekken maakten het een leerzame en inspirerende dag.”

Vervolg

OPEN en haar leden kijken tevreden terug op een geslaagd project én met enthousiasme vooruit naar de toekomst. Een jaar is erg kort om complexe vraagstukken binnen één organisatie op te lossen—laat staan om een cultuuromslag van een hele sector te bewerkstelligen. Uit een tussentijdse evaluatie kwamen twee belangrijke aandachtspunten naar voren: (1) het werven van deelnemers en (2) de samenwerking met landelijke koepelorganisaties. Daarnaast was er behoefte aan meer inzicht in de impact van Expeditie Nieuwe Gezichten op het erfgoedveld. Deze inzichten vormen dan ook de basis voor een vervolgproject, mede mogelijk gemaakt door het VSB-fonds.

In 2025 en 2026 bieden de OPEN-leden dus weer -vaak kosteloos- trainingen aan erfgoedorganisaties en -gemeenschappen, gebaseerd op de methodiek Expeditie Nieuwe Gezichten. Ditmaal werken we ook nauwer samen met diverse koepelorganisaties. Door deze bredere betrokkenheid uit het veld kunnen we vraaggerichter werken en een groter draagvlak creëren, met meer impact als resultaat. Aan het einde van het project wordt de impact van de trainingen sinds 2022 onderzocht. De inzichten hieruit helpen de OPEN-leden te bepalen hoe de cursus in de toekomst structureel kan worden ingebed in hun ondersteuning op het gebied van vrijwilligersmanagement

Doe mee!

Ben je ook op zoek naar nieuwe vrijwilligers? Op Erfgoedvrijwilliger.nl vind je meer informatie over de trainingen die we aanbieden en waar er de komende tijd cursussen plaatsvinden. Sommige cursussen of rondetafelgesprekken vinden op aanvraag plaats. Staan er geen trainingen in jouw provincie tussen? Neem dan contact op met Marloes Stofferis via m.stofferis@erfgoedvrijwilliger.nl. Je kunt natuurlijk ook gratis één-op-één advies krijgen van de erfgoedparticipatiecoach uit jouw provincie