Participatieve erfgoedintegratie

In deze rubriek zetten we de spotlight op Faro-projecten die uitvoering geven aan het Verdrag van Faro. Met behulp van de Faro-subsidie maken ze het erfgoedveld democratischer en ontwikkelen ze deelbare kennis en werkwijzen.

Dit keer in de Faro-Spotlight: ‘Participatieve erfgoedintegratie: het verbinden en verrijken van archeologische data voor academische en burgeronderzoekers’

Het initiatief is uitgevoerd door AWN - de Nederlandse Archeologievereniging. We spreken met Ruud Raats.

Door de jaren heen hebben burgeronderzoekers archeologische data verzameld. Deze data blijken niet overal bekend te zijn. Met het project ‘participatieve erfgoedintegratie: het verbinden en verrijken van archeologische data voor academische en burgeronderzoekers’ wordt een pilot uitgevoerd waarbij deze kennis breder toegankelijk wordt gemaakt.

In deze pilot worden gepubliceerde artikelen van het tijdschrift Archeologie in Nederland en van het AWN Magazine gedigitaliseerd en voorzien van meta- en geodata* om te archiveren in DANS (Data archiving and networked services). DANS is een dataopslag, waar voornamelijk documenten, zoals rapportages, oral history en andere onderzoeken worden vastgelegd en toegankelijk worden gemaakt voor onderzoekers.

[*Metadata: gegevens die karakteristieken van bepaalde gegevens beschrijven. Geodata: Geografische Informatie wat is toegevoegd aan een betekenis.]

In het activiteitenplan wordt aangehaald dat deze database toegankelijk is voor iedereen. Waarom is juist dit zo belangrijk?

"De AWN voert veel onderzoeken uit, zowel in samenwerking met professionele archeologen als binnen de eigen organisatie. De resultaten hiervan worden momenteel alleen binnen het AWN-domein gepubliceerd, waardoor ze daarbuiten nauwelijks bekend zijn. Dit volstaat dus niet. Daarnaast biedt een openbare database de mogelijkheid om onderzoeken te koppelen aan bestaande studies of geolocaties. Dit verhoogt de vindbaarheid en relevantie van de data, niet alleen voor erfgoedprofessionals, maar ook voor iedereen met interesse in archeologie.

Het leek mij dus mooi om de kennis die de AWN heeft opgedaan met burgerwetenschappen met terugwerkende kracht bekend te maken. We zijn bezig om dit kennisreservoir samen met vrijwilligers te digitaliseren."

Naar welk resultaat werken jullie toe? En waar staan jullie nu?

"Momenteel richt ik me vooral op het pilotproject. Alle relevante artikelen uit de AWN Magazines van 2017 tot 2023 zijn inmiddels opgenomen in DANS. In de vervolgfase zal ik ook alle relevante publicaties uit het tijdschrift Westerheem, de voorloper van het AWN-Magazine, digitaliseren.

De Westerheem bestond al sinds 1952, en heeft dus heel veel uitgaven. Daarom zou het natuurlijk fijn zijn als vrijwilligers hier ook mee kunnen helpen. De volgende stap is om de onderzoeken van alle AWN-afdelingen te digitaliseren volgens de richtlijnen. Daarna zou ik graag historische verenigingen benaderen om ook hun rapportages te verzamelen. Op die manier zou de volledige burgerwetenschap binnen de archeologie in DANS kunnen worden ondergebracht.

Mijn plan is ook om een artikel te publiceren over het project in het AWN Magazine. De digitalisering en archivering van de artikelen is ook een blijk van waardering voor de burgeronderzoekers: ze zien hun publicatie niet alleen in het tijdschrift, maar nu ook online, voor de hele wereld vindbaar."

Waar zijn jullie tegenaan gelopen, en hoe hebben jullie dat aangepakt?

"In een aantal artikelen worden professionele onderzoeken genoemd, waaraan ook vrijwilligers hebben meegewerkt. Deze onderzoeken staan doorgaan gemeld in Archis, de databank van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ik kon in DANS een koppeling van dat artikel (met het zaakidentificatienummer) in Archis maken. Dat was een leermoment! Archis bevat voornamelijk archeologische onderzoeken, maar soms ook rapportages. Ik heb uitgezocht aan welke projecten deze rapporten waren gekoppeld en welke geodata beschikbaar waren.

Daarnaast bleken sommige AWN-onderzoeken niet in Archis te staan, omdat ze door de AWN zelf waren geïnitieerd. Daarom heb ik besloten om deze onderzoeken eerst in Archis op te nemen, zodat ze later eenvoudiger aan DANS kunnen worden gekoppeld.

Een andere archeologische database is PAN. Deze database is veel meer objectgerelateerd. Gevonden artefacten worden hier door de vinder geregistreerd met een foto en voorzien van metadata. Ik zou eigenlijk ook met deze database een koppeling willen maken. Maar hier heb ik nog geen uitgewerkt plan voor."

Welke groep heeft het meeste baat bij dit project en waarom?

"Ik denk dat de archeologievrijwilligers hier het meeste baat bij hebben, want het zijn hun onderzoeken die nu gepubliceerd zijn op een professionele openbare database.

Maar ook professionele archeologen hebben er baat bij. Zij vragen regelmatig aan me of er al informatie over bepaalde onderzoeken beschikbaar is. Nu kunnen ze daar zelf naar op zoek, en hebben ze ook andere onderzoeken uit het verleden zo bij de hand. "

Hoe was het om de eerste resultaten te zien?

"Bij het eerste artikel was ik al gelijk enthousiast. Door een vaste URL erbij te koppelen, ligt het ook echt vast. Het is openbaar, je kan het downloaden, en de metadata is beschikbaar. Je weet precies waar het is. Hierdoor krijg ik ook veel enthousiaste geluiden over het project terug.

Overigens is de Universiteit Leiden nu bezig met het project Agnessearch. Hierbij worden de geolocaties van publicaties uit DANS weergegeven op een kaart. Ook is er een extra laag toegevoegd zodat het beter vindbaar is. We hebben al contact over het uitwisselen van data. Een dergelijke samenwerking maakt kennis nog beter vindbaar en toegankelijk."

Wat zou je willen meegeven aan anderen die een soortgelijk project willen beginnen?

"Kennisdeling is belangrijk voor de archeologie, en voor andere erfgoeddomeinen. Als je dat nog niet hebt gedaan, publiceer je onderzoek dan op DANS!"