Graffiti & Street Art

Nieuwe vormen van cultureel erfgoed!

In deze rubriek zetten we de spotlight op Faro-projecten die uitvoering geven aan het Verdrag van Faro. Met behulp van de Faro-subsidie maken ze het erfgoedveld democratischer en ontwikkelen ze deelbare kennis en werkwijzen.

Dit keer in de Faro-Spotlight: Graffiti & Street Art, nieuwe vormen van cultureel erfgoed!

Het initiatief is uitgevoerd door het Street Art Museum Amsterdam (SAMA) en Writer’s Block Murals. We spreken met Anna Stolyarova van SAMA.

Street art heeft een plek verworven in het straatbeeld en groeit in populariteit bij makers en publiek. Denk bijvoorbeeld aan de muurschilderingen die je steeds vaker ziet op de zijgevels van flatgebouwen, en aan het groeiend aantal street art festivals en routes. Ook steeds meer gemeenten hebben aandacht voor street art als onderdeel van de publieke ruimte. De groeiende interesse voor street art leidt tot vragen over het behoud en de waardering van de werken. Wanneer behoud je street art en voor wie? Welke werken zijn waardevol om te behouden en wie bepaalt dat? En hoe behoud je iets dat als tijdelijk bedoeld is? SAMA en Writer’s Block benaderen street art als nieuwe vorm van cultureel erfgoed en gingen het gesprek aan over bovenstaande vragen.

Als street art organisaties merken zij dat er behoefte is aan handvatten om het gesprek te kunnen voeren. In hun onderzoek werkten ze aan definities van graffiti en street art, een termenlijst, een waarderingsmethode en een visie op het waarderen van een nieuw type erfgoed. In tien werkbijeenkomsten betrokken ze bewoners, kunstenaars, deskundigen, ambtenaren en corporaties uit drie verschillende steden: Amsterdam, Leeuwarden en Lelystad. In ‘rondetafelgesprekken’ bespraken ze de onderzoeksvragen en een op maat gemaakt waarderingsformulier voor street art, een tool die ondersteunt bij het waarderen van erfgoed.

Waarom is Faro relevant voor het Street Art Museum Amsterdam?
“Street Art Museum Amsterdam bestaat nu 15 jaar en beheert een collectie van grote en kleine street art werken die zich bevinden in de straten van Amsterdam, met name in zogeheten ontwikkelbuurten in het stadsdeel Nieuw-West. Ook bevinden zich in de collectie enkele schetsen en geschonken objecten door de kunstenaars. Omdat street art zich in de buitenruimte bevindt en bedoeld is als tijdelijk, lopen we als museum tegen ongebruikelijke vragen aan op het gebied van collectiebehoud en museale presentatie.

Bezoekers verwachten vaak een museumgebouw met tentoongestelde werken, maar street art bevindt zich op straat, dus je moet ernaar op zoek. We werden een keer gevraagd ergens een kunstwerk tentoon te stellen. Toen kon ik alleen een houten deur of een stuk schutting aanbieden.

Daarnaast is er altijd de vraag wie eigenaar is van de kunstwerken. Wie gaat er over? Is dat de kunstenaar, de eigenaar van het gebouw, de bewoners in de straat, of ik die het vind en er een foto van maak?

Bij street art spelen vergelijkbare, maar ook andere vragen dan bij graffiti. In tegenstelling tot graffiti is street art een sociale en participatieve kunstvorm. Het wordt gemaakt voor de buurt en steeds vaker ook met de buurt. Bij SAMA maken we nooit zomaar een schildering, zonder de buurt erbij te betrekken. We leggen bijvoorbeeld ontwerpen van verschillende mogelijke werken voor aan de buurt om uit te kiezen en organiseren activiteiten tijdens het maken van het kunstwerk. Het versterkt het buurtgevoel en het maakt mensen trots om eraan bij te dragen.

Met behulp van de gesprekken die we nu gevoerd hebben, kunnen we de identiteit van street art beter duiden en geven we het participatieve onderdeel de erkenning die het verdient en nodig heeft. Deze gesprekken waren van belang, omdat we veel hebben kunnen praten over de identiteit van street art en het belang van participatie. Hieruit kwam ook weer naar voren dat het niet alleen gaat om het eindresultaat maar ook om het participatieve proces. Dit gedachtegoed daagt traditionele gedachtes uit. Dit wordt nu dus aangepast in een nieuw waarderingskader, waar criteria als betrokkenheid van een gemeenschap, sociale impact en procesdocumentatie een grote rol spelen. Hierbij maakt het de waardering dynamischer en inclusiever.”

Welke acties ondernemen jullie om meer aandacht en waarde te creëren voor street art?
“De aandacht en waarde voor de buurt creëren we met onze street art projecten zelf door betrokkenheid van de bewoners. Ook geven we rondleidingen, organiseren we workshops en tentoonstellingen, en zijn we volop bezig met publiceren. We hebben al vijf boeken uitgegeven en we hebben onlangs een buurtkrant laten maken met verhalen van buurtbewoners, ontworpen door de internationale kunstenaar Stinkfish. Ook delen we kennis door het geven van presentaties en mee te werken aan (universitair) onderzoek.

Een andere belangrijke activiteit om aandacht en waarde te creëren is het vastleggen en documenteren van street art. We registreren onze collectie en zijn bezig met een digitaliseringsproject. Bestaande werken leggen we in hun omgeving vast met 360^o-technologie en reeds verdwenen werken – door sloop of renovatie – brengen we terug als digitaal 3D-model.

De vraagstukken die bij SAMA spelen over street art, zijn niet uniek. Ook in andere steden en in andere landen worden wegen gezocht om met de ontwikkeling van street art om te gaan. SAMA is daarom actief in internationale kennisuitwisselingsprogramma’s waarin best practices worden gedeeld en samenwerkingen worden aangegaan. Afgelopen jaar organiseerde SAMA bijvoorbeeld een uitwisseling tussen jongeren uit Nederland en Letland rond street art. Kennisuitwisseling is belangrijk voor het opbouwen van expertise over street art, want het is een relatief nieuw verschijnsel. Het Faro-project zien we ook als een belangrijk onderdeel in het vergroten van kennis en verkrijgen van nieuwe inzichten.”

Hoe hebben deelnemers bijgedragen aan het succes van de activiteiten?
“We hadden nooit verwacht dat zoveel mensen geïnteresseerd zouden zijn. Het gaf aan hoe actueel en relevant het thema is. De deelnemers kwamen vanuit heel Nederland en speelden een belangrijke rol in het gesprek over de waarde van street art.

Deelnemers stelden kritische vragen en brachten nieuwe perspectieven in. Aan het einde van het project hadden we meer vragen dan antwoorden, maar dat betekent dat we op het goede spoor zitten. Vooral de gesprekken over het conserveren van werken riepen veel vragen op. De vragen en feedback die uit deze rondetafelgesprekken kwamen waren heel belangrijk. Daar zijn we heel dankbaar voor.”

Wat is het resultaat en hoe werkt het project door in de toekomst?
“Het waarderingsformulier dat we hebben ontwikkeld, delen we nu breed, zodat iedereen er zelf mee aan de slag kan. Ten tweede hebben we een e-paper met adviezen van kunstenaars, conservatoren en andere experts gepubliceerd. Writer’s block heeft een korte video gemaakt over het proces. Daarnaast komt er een termenlijst. Deze is gepubliceerd in het eindrapport.

Verder zou het fantastisch zijn om verder onderzoek te doen, in andere steden, maar ook op Europees niveau. Street art is overal. Maar niet overal wordt de kennis erover ook opgepakt. We praten nog steeds over wat street art precies is, maar die vragen zijn ondertussen al veel inhoudelijker. Hierom wil ik graag met andere organisaties samenwerken.”

Wat is jouw advies aan anderen die de waarde van street art willen bepalen?
“Team up. Dit is een beweging die buiten plaatsvindt. Onderzoek met meerdere organisaties heeft veel meer impact dan individuele projecten. Deel je kennis, ook internationaal, publiceer je resultaten en zorg dat de beweging blijft groeien.”